Kombit tim …

“Kombit tim, të ndarë e të shpërndarë, por një”. Me këtë kushtim, arbëreshi Vincenzo Dorsa shkruante më 1847 atë që cilësohet i pari studim serioz për shqiptarët. Pothuaj dy shekuj më pas, vepra vjen për herë të parë shqip me përkthimin e Brizida Gjikondit, që shpalos kontekstin familjar ku ai u brumos.

“Dorsa ishte shqiptar nga Frashineto e Kozencës, me mëmë dhe me tatë siç thonë ata. Kishte një vëlla që quhej Akil dhe një tjetër që quhej Skënderbe. Ishte më euriditi i fëmijëve. I ati i tij quhej Francesco Dorsa, një nga luftëtarët dhe mendimtarët më të mëdhenj të kohës së Garibaldit dhe mik i Garibaldit. Daja i tij quhej Domeniko Belushi dhe kush merret me botën arbereshe e di që ka qenë kolos dhe ruajtës i traditave shqiptare (ka qenë peshkop)”, shprehet Gjikondi.

Pas një shkollimi në Propaganda Fide, ku ai kupton se meshtaria nuk ishte vokacioni i tij, Dorsa i kushtohet studimit te letërsisë italiane dhe Dantes. Por, duke e nisur udhëtimin e tij shkencor me rrënjët e veta, pasi hap një shkollë shqipe.

“Doli një vepër shkencore mbi një komb shumë të famshëm, por pak të njohur, thotë Dorsa. Dhe, nëse ka një vepër shkencore shteruese në të gjitha planet, për historinë e tij, figurat e famshme, letërsinë, zakonet, traditat, vajet, këngët, kontributet që kanë dhënë për kombet e tjera shqiptare, ka qenë libri i Dorsës, ‘Shqiptarët, kërkimet dhe mendime’”.

Një vend të qenësishëm në libër zë roli i shqiptarëve në formimin e kombeve të tjera dhe marazi i paskaj ndaj pushtimit osman qe e fajëson për prapambetjen.

“Arrin deri aty sa të tregojë se kontributet e shqiptarëve, sidomos të sulioteve, në formimin e shtetit grek. Tregon se si perënditë greke, emrat e perëndive dhe zakonet, kanë të bëjnë shumë me zakonet që ka kombi shqiptar”.

Kontributi i Dorsës është njohur edhe nga Eqrem Çabej e nga Dora d’Istria. /BW/