Seksizmi flagrant ndaj piktoreve të mëdha

Françoise Gilot pati një karrierë që zgjati për tetë dekada dhe veprat e saj sot shiten me mbi një milion dollarë. Megjithatë, kur javën e kaluar vdiq kjo grua e mahnitshme, titujt u interesuan më shumë për ish-dashnorin e saj

Nga: Katy Hessel / The Guardian (titulli origjinal: ‘Blatant sexism’: why is a great painter who lived to 101 still defined by a man she left in the 1950s?)

Mbrëmjen e së martës së 6 qershorit, u dha lajmi se ka vdekur artistja Françoise Gilot. Meqë jetoi deri në moshën 101-vjeçare, pati karrierë që zgjati për tetë dekada të papara – duke lënë pas vetes 1600 piktura dhe 3600 vepra në letër. Ishte gjithashtu autorja e mirënjohur e librave më të shitur në botë, njëri nga të cilët së fundmi u ribotua nga New York Review Books Classics.

Artiste që nga fillimi, në moshën 21-vjeçare Gilot deklaroi se “ndiente se piktura ishte e gjithë jeta ime”, ndërsa veprat e saj shkojnë nga portretet te peizazhet, nga natyra e qetë te kolazhet. Shpeshherë me ngjyra të ndezura, vepra e saj përdorte format këndore që kryqëzohen, për të krijuar një skenë plazhi, një peizazh qyteti, një kometë të shpejtë ose një nënë e fëmijë. Por, ajo u kthye gjithashtu në pikturën njëngjyrëshe: Aspektet e Feminitetit e vitit 1994, sfiduan mënyrat e shumta të perceptimit të grave, ndërsa vepra e saj e vitit 1946, Adami duke e detyruar Evën të hajë mollën, kishte vija të ashpra në rishqyrtimin e saj të rrëfimit biblik, duke u fokusuar te tundimi, ndëshkimi dhe fajësimi i grave. Veprat e saj shfaqen në koleksionet e Met-t dhe MoMA-s në Nju-Jork, si dhe në Qendrën Pompidou në Paris. Në vitin 2021, vepra e saj e vitit 1965, Paloma me kitarë, u shit për 1.3 milion dollarë në ankandin e Sotheby’s.

Gilot, vajza e një nëne që merrej me artin e qeramikës dhe e babait avokat, merr diplomën baçelor për filozofi në Sorbonë dhe një tjetër për letërsinë angleze nga Universiteti i Kembrixhit. Edhe pse fillimisht ishte e interesuar për drejtësinë, kaloi në art me angazhim të plotë, kjo për “arsye sigurie” – pasi gjermanët e pushtuan Parisin. Mjerisht, puna e saj e hershme u zhduk pasi një karrocë, me të gjitha pasuritë e familjes së saj, u shkatërrua gjatë luftës.

Ekspozita e saj e parë u hap në vitin 1943, kur ishte vetëm 22 vjeçe. Libri i saj i parë që detajon jetën e artistit-dashnor, u botua në vitin 1964 – pavarësisht se ish-partneri u përpoq ta bllokonte në shumë raste. Gilot ishte e mprehtë dhe e frikshme. Kur Emma Brockes e intervistoi për The Guardian më 2016, e quajti “të ashpër dhe pa kompromis”. Në vitin 2010, Gilot u emërua anëtare e Legjionit të Nderit.

Por, kur erdhi puna te titujt që njoftonin vdekjen e saj, mediat kishin qëllime të tjera. Në vend që ta nderonin dhe ta kujtonin si grua e realizuar që ishte, The New York Times shkroi: “Françoise Gilot, artistja në hijen e Picassos, ka vdekur në moshën 101-vjeçare”. The Guardian vazhdoi me “piktoren dhe muzën e Picassos”; Washington Post e definoi si “artiste, shkrimtare dhe muzë e njohur e Picassos”; ARTNews shkroi se ishte “artiste që pa frikë bëri kronika për marrëdhënien e saj me Picasson”.

Pyetja ime është: a duhet përmendur vetëm emri i tij? A nuk mjaftojnë karriera, arritjet, emri i saj për të qenë më vete? Kur do të ndalen mediat nga referimi i grave përmes lidhjeve me një partner prej të cilit u nda më shumë se shtatë dekada më parë dhe nga përjetësimi i këtij seksizmi flagrant?

Nëntitulli i New York Times-it fillimisht thoshte: “Piktore (dhe kronike) e arrirë përmes aftësive e veta, bëri atë që asnjë dashnore tjetër e tij nuk e kishte bërë më parë: u largua”. Që atëherë, nëntitulli është korrigjuar nga “dashnore” në “e dashur”, duke pasur parasysh se marrëdhënia e tyre zgjati pothuajse një dekadë dhe fjalët “përmes aftësitë të veta” janë hequr. Por, dua të ndalem te kjo e fundit. Kjo parantezë e panevojshme shfaqet shumë shpesh, veçanërisht për gratë. Përdoret për të nënvizuar diçka që është “tjetër” nga ajo që konsiderohet si parazgjedhje: patriarkati.

Kjo nuk ka të bëjë me heqjen ose anulimin e historive dhe detajeve të caktuara. Ndonjëherë ato janë të rëndësishme. Por, duhet ta respektojmë jetën e dikujt dhe mënyrën se si e ka jetuar, çfarë ka arritur. Nëse duhet t’i rrënjosim njerëzit në diçka tjetër, për t’i udhëzuar lexuesit, a nuk mund të jetë ky konteksti social dhe politik?

Si mendoni se do të ishte ndier Gilot kur jeta e saj u reduktua në një titull që i referohej një marrëdhënieje që ajo kishte në të 20-at e saj? Në atë intervistë të vitit 2016, Brockes shkroi: “Gjithmonë ka theksuar se i bën dëm të madh, si artiste, që ta identifikojnë si ‘dashnorja e Picasso’ sose si ‘shoqja e Matisses’” – sepse ishte shumë më tepër se kaq. Në mënyrë të ngjashme, në vitin 1997, lajmi i New York Times-it për vdekjen e Dora Maar-it – artiste pioniere që punonte në fotografi, pikturë dhe fotomontazh – thjesht iu referuar si “Dora Maar, muza e Picassos ka vdekur në moshën 89-vjeçare”, teksa e përjetësonte konceptin problematik të muzës.

Riorganizimi i fjalive ose përdorimi i frazave alternative për të nderuar jetën e dikujt në mënyrë të respektueshme, nuk është diçka e vështirë, ndaj media nuk duhet t’i rrënjos gratë si muza, bashkëshorte ose në hijen e tyre. Duhet gjithashtu të supozojmë se lexuesi është mjaft inteligjent dhe i interesuar për të klikuar mbi artikullin pa tituj të tillë – sepse nëse nuk bëhet tani, atëherë si do të ndryshojë peizazhi? Askush nuk jeton “në hijen” e askujt – veçanërisht një person drita e të cilit shkëlqente qartë. Siç tha Gilot: “E jetoj jetën time, në mënyrën time”. /Telegrafi/