Portreti i një lypësi: Rrëfimi për thikat dhe nënën

Ia kisha dhënë pesë marka me ndjenjën e neverisë se po e paguaj për hesap timin dhe nuk isha i sigurt se e kisha “kapur” portretin e tij të lypësit. S’ia vlente barra qiranë t’i shkoja prapa dhe të shihja si sillen njerëzit me të: sekujt i zgjon mëshirë, sekujt neveri, sekush i shpreh frustrimet e veta, edhe politike (“shko te Thaçi”, “shko te Rugova”), sekush e zbraz nevojën për humor… Po kush është në të vërtetë Haradin Gashi?

Nga: Dush Gashi (botuar për herë të parë në Javoren Politike Shqiptare – “Zëri”, më 2001)

“S’ma ke bërë portretin e një lypësi, siç u morëm vesh”-

ishin fjalët e kryeredaktorit që kishte shfletuar disa fletë më pas të notesit të tij. E kisha pranuar sapo e kishte përmendur këtë temë. Kisha një kureshtje të gjej një lypës, mundësisht të jetë rrëfimtar i mirë dhe të mësoj se si kalohet ai kufiri kur shndërrohesh në zgjues profesional i mëshirës së njerëzve. Më pas, droja për të hyrë në brendësinë e një fatkeqi më kishte bërë që këtë temë ta shtyej e ta shtyej. Po, kryeredaktori ishte këmbëngulës: bëje edhe bëje mirë, rri sa më gjatë me të, shikoje ku jeton, ku “punon …”

Fundja, duhet fituar edhe pagën.

Kishim pritur pothuaj një orë në “Elida” me Benin (kolegun) dhe asnjë lypës nuk u shfaq. Ditë shiu dhe as ata nuk dalin sot. Gati i kisha humbur shpresat dhe mendoja ta ndërroja lokalin, kur më në fund u shfaq një. “Hajde, norma ime!” – mendova me vete.

Pas pak çastesh mënjanë tavolinës sonë qëndronte një njeri rreth të pesëdhjetave.

“Keni ndonjë markë, jam i pa punë”.

A mund të jetë “ky”? I ofrova të ulet dhe e pranoi ofertën. I porositëm edhe një kafe.

Tregoi se quhet Haradin Gashi dhe se është nga Besia. Ndërruam edhe pak fjalë, pastaj mbretëroi një heshtje e pakëndshme që në start, për shkak të muzikës me zë të lartë dhe në ndërkohë vodha me sy Benin dhe me gjeste e pyeta “a bën?”. “Bën”, m’u duke se u përgjigj me një lëvizje kokë.

Gjeografia

Haradini më pyeti si quhem dhe nga jam. Ia tregova emrin e mbiemrin dhe vendlindjen, po nuk e dinte nga i bjen. Vetëm kur ia përmenda Pejën për orientim, lëshoi një klithmë “aha” dhe me emocione të dukshme tha se “është vend i bukur”.

“Kam qenë edhe në Rozhajë”, më tha me një qëndrim triumfal.

Tregoi se si e kishte marrë, me gjithë të shoqen, një boshnjak i atjeshëm, me të cilin kushedi kur kishin punuar bashkë “me mallter”; se e kishte mbajtur disa ditë dhe, me të kthyer, i kishte dhënë djathë dhe pesëdhjetë marka.

“Ti Haradin je fukare i paqë” – tha se i ka thënë.

Fillova të mendoj se është tepër i kufizuar nga mendja dhe se prej tij s’do të nxjerr gjë. Gati sa s’u ndava prej tij kur më tregoi se ka qenë i sëmurë psikikisht. Njohuritë e mia të cekëta të psikologjisë, nuk mjaftonin ta përcaktoja kategorinë e sëmundjes të tij. Le të mbetet ashtu siç thoshte ai: “nervoz”. Mu për shkak të sëmundjes së tij, edhe gjeografia e tij jetësore dilet pak më e gjerë: kishte qenë për shërim në Beograd, Kotorr e Budvë …

“Budva, asht ven i mirë, deti … Heja e mire …Në Kotorr më kanë ba operacion”, tha dhe uli kokën: në tepën tullace ravijëzoheshin tri vija jo krejt paralele që ngjanin me plagë të mbyllura pas goditjes me satër.

Tashmë s’mund të ndaheshim, ishim bërë miq! E thirra Ridin në mobil. Kishte qenë afër. Erdhi menjëherë. Ia bëri disa portrete dhe u morëm vesh që pak më vonë ta fotografonte edhe “duke punuar”. Në kërkim të një vendi më të qetë, biseda në vazhdim u zhvillua në restorantin “Kalaja”, e përcjellë nga shikimet ngulmuese dhe nënqeshjet e përmbajtura me dinjitet të kamerierëve të rinj.

Gjeografia jetësore e Haradin Gashit ishte pak më e gjerë se që mund të dukej në fillim: kishte lindur në Besi, kishte jetuar më pas në Bellaçevc (tash Bardh), ku kishte mbaruar katër klasë të shkollës fillore (“mezi di ta shkruaj emrin”, thotë) dhe në Mitrovicë, sepse babai i kishte punuar në “Trepçë”. Derisa jetonte në Mitrovicë (ku, edhe, siç thotë, e ka shtëpinë, të cilën ia kanë marrë serbët) kishte punuar në minierën e Bellaçevcit, për t’u kthyer prapë në Besi, “te një sebep”.

Fëmijëria

Fëmijëria pothuaj fare s’i kujtohet Haradinit. Edhe pas pyetjeve të shumta në përpjekje për ta kujtuar ndonjë skenë, së paku të vetëm një çasti të lumtur, ai vetëm përsërit se atëherë s’ka qenë i sëmurë. Asgjë tjetër.

Rinia i kujtohet, po në përgjithësi perceptimin e kohës e ka të mjegulluar, kështu që kohën kur ka ndodhur diçka është vështirë ta përcaktosh saktësisht. Me gjasë, në moshën 24-vjeçare do të takohet për herë të parë me “doktorr-psikollogat” e Klinikës Psikiatrike në Prishtinë e gjetiu.

“Kërkoja para në shtëpi e s’më jepnin. Kam qenë nervoz. Bëja llastiqe e i gjuaja njerëzit me gurë, i rashë një shokut në kokë dhe u desht ta çojnë në spital. Bajsha thika …”

Thikat, me gjasë, do ta shoqërojnë thuaja përherë Haradinin, ndonëse thotë se kurrë s’e ka lënduar kë. Ato do të bëhen shkas i maltretimeve të shpeshta nga policia serbe e kohës së Milosheviqit, kurse gjatë luftës do ta çojnë edhe në burg, në Smrekovnicë, gjashtë muaj, bashkë me të shoqen.

“Më rrihnin”, thotë, “po s’më mbytën”.

Gjatë fushatës së bombardimeve thotë ta ketë mbrojtur UÇK-ja në Lupç, dy muaj, pastaj të ketë shkuar në Turqi.

“Më luti Turkia: Rri këtu! Po, unë s’disha turqisht e të mitë ma banë sherrin. Më thanë: ktheu te shpija. Dhe u ktheva”.

Haradini flet qetë dhe të shikon zhbirueshëm me sytë e tij të kaltër si qielli. Vetëm kur ka përshtypjen se nuk po e dëgjon, fillon të flasë me rrëmbim dhe me zë më të lartë, por mjafton t’i thuash fol më të vogël dhe kjo mjafton.

“Unë tash s’baj thika. A po e sheh sa mirë rri. Më ka thanë një polic rri në Besi se po ma ban naj sherr. Po une, Dush, jam njer i mirë … Atëherë lakmojsha qeto të rejat, i puthsha e u thojsha a po më merr. Mjekët më thojshin se duhet me u martue. Më ka martue baba katër herë, po s’më rrishin. Për njanën, a kanë e mirë, i ka dhanë pesëqind marka. Veç kjo e mrama, a e shpijanikut, më ka thanë se kam me dekë me ty e s’të la vetun”.

Tita

“Kur më kanë çue n’spital mas pari, a kanë Tita; nuk guxojshin pej Tite e me çojshin në spital. Titën e maj men, a kanë i trashë, i mirë shumë, krejt gabimet m’i ka falë. Tita më gjet punë masi u operova. Miloshit kaja nanën, robt ia kajsha … Pse më rrehën?”

Pas shërimit Haradini do të punojë në Bellaçevc, roje thotë. “Spunojsha, valla, ka dy ditë s’shkojsha në punë. Tash u smujsha”.

“Kur ke filluar të lypësh?”

“Vjet, qesi vakti. Po më vjen zor boll, valla. Po s’po kam kah ja maj. Me kanë naj ‘pomoç’, s’kisha lypë. Kanë thanë dej n’Ramazan, e çka me ba deri atëherë. Po më thonë: Çoe bythen. Bleje ni kolicë. Po unë s’kam pare me ble kolicën. Edhe jam plakë, 56 vjet i kam, e jam s’mutë. Boll zor po më vjen, valla …”

“Sa po fiton? Kush po të jep më së shumti?”

“Qeta të Amerikës, qeta zezakët, Zoti u nimoftë. Nizet marka m’i ka dhanë ni ditë valla, po ni Xhaferi s’po më len bre me hi në Grand”.

“I fitoj edhe deri nizet marka. Tash kollaj, do patlixhana po i blej, do krypë … Duhet me dalë me pre dru. E kam ni shporet…”

“Po nizet marka nuk janë pak, Haradin!”

Ndoshta për herë të parë nuk flet.

“E këta tanët a po të japin?”

“Po besa, Zoti u nimoftë. Ka gjysë marke, ni markë … Te studentat ma së shumti po më jepin. Zoti u nimoftë”.

Thaçi, Rugova

“N’i ditë hyna n’ni çajtore. Më tha njani: mos lyp, bre. Veç magjupët lypin, na s’e kem zanat. Arsimtar ish kanë më doket. Ai asht i shkolluem. Pse s’pe blen ni vagë, e mos e shtrej dorën, po më thot çika e dajës. Zor po më vjen boll. Ni palë opanga po bajnë dhetë marka. Shih, çka po mathi!” – e ngrit këmbën mbi tavolinë. “Patika. Me vjedhë a’ marre…”

“Do po më thonë shko te Thaçi, shko te Rugova”. Ngre zërin: “Po s’kan çka më bajnë. Unë jam i mirë”.

“E njeh Thaçin?”

“Po. I ri asht. E kam pa në televizor. Rugova a ma i moçëm.

Rugova nuk a kanë në luftë, po na ka nimue. Po Thaçi a kanë në luftë. Kam me shkue te Thaçi. Nimom, bre! Me kanë naj ‘pomoç’! Kisha gjetë naj punë, edhe nevojtoret i kisha la, po s’më marrin …”

Ridi tashmë kishte ardhur në një tavolinë tjetër. Priste të përfundonim.

“A ke hangër kaftjall, Haradin”.

“Po. E Hangra ni burek”.

T’a kam hupur ditën”, i thashë.

“Jo, sot s’due me lypë. Ka dy-tri ditë që s’lypi hiq. Nimom, bre! Po t’i boll me nihmove. Ni kafe, langun, pesë marka”.

U ngrit dhe doli, duke lëmuar tepën e kokës me të prerat si me satër. Ridi i shkoi prapa.

Thikat, nëna

Ia kisha dhënë pesë marka me ndjenjën e neverisë se po e paguaj për hesap timin dhe nuk isha i sigurt se e kisha “kapur” portretin e tij të lypësit. S’ia vlente barra qiranë t’i shkoja prapa dhe të shihja si sillen njerëzit me të: sekujt i zgjon mëshirë, sekujt neveri, sekush i shpreh frustrimet e veta (“shko te Thaçi”, “shko te Rugova”), se kush e zbraz nevojën për humor … Po kush është në të vërtetë Haradin Gashi? Kjo pyetje do të mundojë tërë ditën dhe vetëm në mbrëmje më duket se kam kuptuar Haradin Gashin. Dy herë gjatë bisedës ishte tepër serioz: për nënën dhe për thikat.

“Nana a kanë e mirë. Pej merzisë teme a dekë”.

“E thikat, Haradin, pse i bajshe?”

Ul kokën dhe më shumë dhe kjo flet më shumë se fjalët e tij: “Për t’u ndier i sigurt”.

Kjo dhe klithmat e tij “ndihmom” e nxirrnin në dritë të plotë shpirtin e Haradin Gashit më shumë se çdo diagnozë e “doktorr-psikollogave”. Kisha bindjen se po ta kundërshtoja diçka, sikur ta kishte, do ta nxirrte thikën, i mërdhezur në fytyrë dhe me lëvizje prej fëmijë do të bënte lëvizje në ajër me të, pa dashur të më lëndojë; kisha bindjen se po të mund t’i flisja me një zë prindor, t’i thoja “t’i je djalë i mirë, Haradin, dhe sa të jam gjallë unë s’guxon kush me të ngucë”, do të shndërrohej prapë një fëmijë në vaj. Më parë me thikat e tij, e tash lypësia, janë vetëm mjete në përpjekje jo mjaft të efektshme për ta përballuar humnerën e madhe që e ndan me njerëzit një njeri të vetmuar e të cilin me gjasë kurrkush s’e ka dashur. /Telegrafi/