A ka kuptim referendumi në Turqi?

Eksperti i të drejtës kushtetuese, Murat Sevinc flet për referendumin që po zhvillohet në Turqi. Referendumet janë të mirëseardhura vetëm në kushte të lira dhe demokratike. Ndryshe nuk kanë kuptim, thotë ai.

DW: Sistemi presidencial në Turqi është mbështetur në të kaluarën nga shumë politikanë. Po pse ky sistem është kaq i rëndësishëm për Erdoganin dhe partinë e tij AKP?

Murat Sevinc: E djathta turke e mbështet idenë e sistemit presidencial prej 60 vjetësh. Por në të kaluarën është folur më shumë për një sistem të ngjashëm me atë në SHBA, me të cilin sistemi që kërkohet tani nuk ka kurrfarë ngjashmërie. Partitë e krahut të djathtë në Turqi kanë arritur gjithmonë në vitet 50-të, rreth 60% të votave. Vetëm në vitin 1977, Bülent Eceviti nga krahu i majtë, ka fituar më shumë se 40%. Ndaj konservatorët e dijnë shumë mirë se e kanë shumicën e sigurt për ndryshime kushtetuese.

Prej dështimit të grusht shtetit vitin e kaluar, në Turqi ekziston gjendje e jashtëzakonshme. Çfarë influence ka kjo gjendje në referendum?

Ndryshimi i Kushtetutës në kohën e gjendjes së jashtëzakonshme nuk është logjik dhe është në kundërshtim me demokracinë. Komisioni i Venecias ka konstatuar të njëjtën gjë. Por partia AKP e Erdoganit nuk do ta heqë këtë gjendje, sepse ajo u mundëson që të qeverisin me dekrete. E vetmja gjë që u intereson është ndryshimi i Kushtetutës, që në kushtet e tanishme të jashtëzakonshme nuk është fare problem. Problemi qenësor është që këto ndryshime do të dëmtojnë procesin e ndarjes së pushtetit, pra do të dëmtojnë demokracinë.

Ju keni deklaruar se ka shumë kontradikta tek këto ndryshime kushtetuese. Cilat?

Në nenet e propozuara ka shumë probleme. Presidenti duhet të ketë të drejtën e aktivizimit të ushtrisë, që është në kundërshtim me të drejtat e Parlamentit në Turqi – pra mund të shpallë gjendjen e luftës. Nuk dihet se kush do të emërojë zv.presidentin dhe çfarë kualifikimesh duhet të ketë ai. Nuk dihet se kush do ta pasojë at;, nëse largohet nga posti para skadimit të afatit. Thuhet se presidenti mund të kandidojë në dy mandate, por në një nen tjetër shtohet se një person mund të rikandidojë më shumë, nëse shpallen zgjedhje të jashtëzakonshme gjatë mandatit të tij, që një personi i mundëson të qëndrojë në pushtet deri në 15 vjet.

13 politikanë majtistë të HDP janë në burg, ndërkohë që po arrestohen edhe persona për të cilët mendohet se do të votonin kundër. Çfarë efektesh kanë këto arrestime për votimin në referendum?

Zgjedhësit e AKP-së nuk shqetësohen fare për arrestimet e politikanëve kurdë. Ata nuk interesohen fare për këtë çështje. Ndryshe qëndron puna me simpatizantët e Fetullah Gülenin, i cili konsiderohet fajtor për puçin e dështuar. Ata e shohin për herë të parë qartë se si viktimizohen njerëzit e tyre dhe kjo me siguri që do të influencojë edhe votimin.

Vitet e fundit është shtuar numri i referendumeve. Sa të dobishme janë referendumet për përcaktimin e vullnetit politik në një vend?

Referendumet mund të sjellin rezultate vetëm në sistemet demokratike. Është shumë me rëndësi që të angazhohen njerëzit e të gjitha niveleve të qeverisë dhe administratës në referendum. Por nuk ka kuptim që njerëzit të pyeten për çështje që nuk i kuptojnë. Opinioni duhet të informohet mirë për çështjen, mediat duhet të jenë të lira. Kjo është mundësia e vetme për një referendum të rregullt dhe të sinqertë.

Murat Sevinc, Profesor për të Drejtën Kushtetuese në Universitetin e Ankarasë, është larguar nga puna në shkurt së bashku me 3300 kolegë të tjerë. Ai konsiderohet edhe më tej si një prej ekspertëve më të njohur për çështjet juridike në Turqi.