Mutizmi selektiv është një çrregullim ankthi ku një person, zakonisht një fëmijë, nuk është në gjendje të flasë në situata të caktuara shoqërore, edhe pse është në gjendje të flasë normalisht në situata të tjera
Zyla Musliu,
Logopede në Psikiatri për fëmijë dhe adoleshentë
Tel. 045 663 774
Një fëmijë me mutizëm selektiv mund të flasë lirshëm me familjen e tij në shtëpi, por mund të mos jetë në gjendje të flasë në shkollë ose në prani të personave të panjohur.
– Ky çrregullim zakonisht shfaqet në fëmijëri dhe shpesh lidhet me ankth të lartë shoqëror. Mutizmi selektiv nuk është rezultat i ndonjë vështirësie në mësimin e gjuhës ose ndonjë problem fizik, por lidhet me vështirësinë e fëmijës për të përballuar presionin shoqëror në rrethana të caktuara.
Diagnostikimi i mutizmit selektiv zakonisht bëhet nga një profesionist i shëndetit mendor, si psikologu ose psikiatri, nëpërmjet një procesi të hollësishëm vlerësimi.
Kriteret diagnostikuese
Kriteret diagnostikuese përfshijnë disa hapa kryesorë:
Vëzhgimi i sjelljes: Profesionistët shikojnë nëse fëmija është në gjendje të flasë në disa situata, por nuk arrin të flasë në situata të tjera ku pritet të flasë (p.sh. në shkollë ose ambiente shoqërore).
Historiku i fëmijës: Diskutohet historia e zhvillimit të fëmijës, duke përfshirë aftësitë e tij gjuhësore dhe zhvillimin e përgjithshëm. Mutizmi selektiv shpesh është i pranishëm për më shumë se një muaj dhe nuk shpjegohet nga faktorë të tjerë, si vështirësitë në të mësuar ose njohja e kufizuar e gjuhës.
Ekskluzion i çrregullimeve të tjera: Duhet përjashtuar çrregullime të tjera që mund të shpjegojnë mungesën e të folurit, si ndonjë çrregullim zhvillimi, aftësi të kufizuara gjuhësore, ose ndonjë problem fizik (p.sh. probleme me dëgjimin).
Vlerësimi i ankthit: Duke qenë se mutizmi selektiv është një çrregullim ankthi, vlerësimi i përgjithshëm i nivelit të ankthit është i rëndësishëm. Ankthi shoqëror shpesh është një faktor thelbësor në këtë gjendje.
Pas përfundimit të këtyre hapave, nëse përmbushen kriteret diagnostikuese sipas manualeve diagnostike (si DSM-5 ose ICD-10), atëherë mund të bëhet diagnoza për mutizmin selektiv.
Shkaqet e mutizmit selektiv
Shkaqet e mutizmit selektiv nuk janë plotësisht të kuptuara, por zakonisht mendohet se lidhen me një kombinim të faktorëve biologjikë, psikologjikë dhe mjedisorë. Disa nga shkaqet më të mundshme përfshijnë:
Ankthi i lartë shoqëror: Shumica e fëmijëve me mutizëm selektiv kanë një predispozitë për ankth të lartë, veçanërisht ankth shoqëror. Ata mund të ndihen të bllokuar dhe të paaftë për të folur në situata ku ndihen të vëzhguar ose të gjykuar nga të tjerët.
Faktorë gjenetikë: Mutizmi selektiv shpesh shfaqet në familje ku ka histori të çrregullimeve të ankthit. Kjo sugjeron se gjenet që ndikojnë në përjetimin e ankthit mund të luajnë një rol të rëndësishëm.
Temperamenti: Fëmijët me temperamente të ndrojtura dhe të tërhequra kanë më shumë gjasa të zhvillojnë mutizëm selektiv. Këta fëmijë shpesh janë shumë të ndjeshëm ndaj situatave të reja dhe shpesh përjetojnë vështirësi në përballimin e presionit shoqëror.
Faktorë mjedisorë: Stresi i hershëm ose ndryshimet në mjedisin e fëmijës (p.sh. ndryshimi i shkollës, zhvendosja në një vend të ri ose presioni për të performuar në mënyrë specifike) mund të kontribuojnë në zhvillimin e mutizmit selektiv.
Përvoja traumatike: Edhe pse jo gjithmonë, disa fëmijë me mutizëm selektiv mund të kenë përjetuar një përvojë traumatike që ka ndikuar në sjelljen e tyre, duke përfshirë dhunën, ngacmimin ose ndonjë ngjarje që ka shkaktuar stres të madh emocional.
Dygjuhësia: Në disa raste, fëmijët që mësojnë dy gjuhë mund të shfaqin shenja të mutizmit selektiv, veçanërisht në një mjedis ku ata ndihen të pasigurt ose të shqetësuar për përdorimin e gjuhës së dytë. Megjithatë, mutizmi selektiv në këto raste është shpesh i lidhur me ankthin, jo vetëm me procesin e mësimit të gjuhës.
Kombinimi i këtyre faktorëve mund të ndikojë në zhvillimin e mutizmit selektiv, duke e bërë të vështirë për fëmijën të flasë në rrethana të caktuara, për shkak të ankthit ose ndrojtjes së thellë.
Metodat e trajtimit
Trajtimi i mutizmit selektiv përfshin një qasje gjithëpërfshirëse që synon të ndihmojë fëmijën të përballojë ankthin dhe të zhvillojë aftësitë e komunikimit në situata shoqërore. Disa nga metodat më të zakonshme të trajtimit përfshijnë:
Terapia e sjelljes kognitive (CBT)
Kjo është një nga format më efektive të trajtimit për mutizmin selektiv. CBT ndihmon fëmijën të kuptojë mendimet dhe ndjenjat që lidhen me ankthin dhe të mësojë strategji për të menaxhuar ato emocione. Kjo përfshin ekspozim gradual ndaj situatave që shkaktojnë ankth dhe ndërtimin e besimit për të folur në ato situata.
Terapia e lojës
Për fëmijët më të vegjël, terapia e lojës mund të jetë një metodë efektive për të përballuar ankthin. Përmes lojës, fëmijët mund të shprehin ndjenjat e tyre në një mënyrë të sigurt dhe jo kërcënuese, duke i ndihmuar të shfaqin më shumë siguri dhe rehati në situata të ndryshme.
Teknikat e ndërhyrjes së sjelljes (p.sh., desensibilizimi gradual)
Ky trajtim përfshin ekspozim të vazhdueshëm dhe gradual ndaj situatave të vështira, duke filluar me ato që janë më pak stresuese dhe duke përparuar në ato më të vështira. Ndërhyrja graduale ndihmon në reduktimin e ankthit dhe rritjen e aftësisë për të komunikuar në situata ku fëmija më parë do të kishte vështirësi.
Terapia familjare
Kjo përfshin trajtimin dhe mbështetjen e të gjithë familjes, duke i mësuar prindërit dhe kujdestarët si të mbështesin fëmijën e tyre dhe të mos ushtrojnë presion që mund të rrisë ankthin. Ndihma për prindërit në krijimin e një ambienti të qetë dhe mbështetës në shtëpi është e rëndësishme.
Terapia e fjalës (logopedi)
Në disa raste, një terapist i fjalës mund të punojë me fëmijën për të ndihmuar në zhvillimin e aftësive të komunikimit dhe për të ndihmuar fëmijën të fitojë siguri në përdorimin e gjuhës në situata shoqërore.
Medikamentet
Në raste më të rënda, veçanërisht kur trajtimi psikologjik nuk është i mjaftueshëm, mjeku mund të përshkruajë medikamente kundër ankthit (p.sh., inhibitorë selektivë të rikapjes së serotoninës – SSRI) për të ndihmuar në reduktimin e ankthit dhe për të lehtësuar terapinë.
Mbështetja shkollore
Shkolla luan një rol të rëndësishëm në trajtimin e mutizmit selektiv. Bashkëpunimi me mësuesit për të siguruar një ambient të qetë dhe të mbështetur për fëmijën është thelbësor. Mësuesit mund të përdorin strategji si komunikimi jo-verbal fillimisht dhe përfshirja graduale në aktivitete që kërkojnë të folurit.
Shpërblimet dhe përforcimi pozitiv
Krijimi i një sistemi shpërblimesh për përpjekjet e fëmijës për të komunikuar, sado të vogla, mund të ndihmojë në inkurajimin e të folurit. Fëmija mund të marrë shpërblime për përfshirje në aktivitete që kërkojnë komunikim verbal.
Qasja e trajtimit
Trajtimi për mutizmin selektiv është më efektiv kur fillohet sa më herët dhe është i personalizuar për nevojat individuale të fëmijës. Zakonisht kërkon bashkëpunim ndërmjet prindërve, mësuesve dhe profesionistëve të shëndetit mendor për të siguruar një qasje gjithëpërfshirëse që ndihmon fëmijën të përballojë ankthin dhe të zhvillojë siguri në komunikim.
Rekomandimet për trajtimin dhe mbështetjen e një fëmije me mutizëm selektiv përfshijnë strategji të ndryshme që mund të ndihmojnë në krijimin e një ambienti mbështetës dhe inkurajues. Këto rekomandime mund të ndihmojnë prindërit, mësuesit dhe profesionistët e shëndetit mendor për të lehtësuar komunikimin dhe reduktimin e ankthit të fëmijës.
Krijoni një ambient të qetë dhe të mbështetur
– Shmangni presionin për të folur, pasi kjo mund të rrisë ankthin. Jepini fëmijës hapësirën dhe kohën për të folur kur ndihet gati.
– Përdorni komunikim jo-verbal (gjeste, shënime, vizatime) për të inkurajuar ndërveprimin pa e detyruar fëmijën të flasë menjëherë.
– Vlerësoni përpjekjet e fëmijës për të komunikuar, edhe nëse janë të vogla. Forconi çdo përpjekje për të komunikuar, qofshin ato në mënyrë verbale apo jo-verbale.
Punoni me mësuesit dhe shkollën
– Diskutoni me mësuesit dhe stafin e shkollës për gjendjen e fëmijës dhe bashkëpunoni për të krijuar një plan mbështetjeje në mjedisin shkollor.
– Inkurajoni mësuesit që të përdorin teknika që ndihmojnë fëmijën të ndihet i përfshirë, si pyetjet me përgjigje me kokë (po/jo) ose përdorimi i kartave për të komunikuar.
– Organizoni seanca për ekspozim gradual ndaj situatave që kërkojnë të folurit, duke filluar nga ato më të lehta drejt më të vështirave.
Ekspozimi gradual
– Punoni me një terapist për të planifikuar seanca të ekspozimit gradual në të cilat fëmija përballet me situata që shkaktojnë ankth në mënyrë të kontrolluar dhe të qetë. Filloni me situata ku fëmija ndihet më i rehatshëm dhe gradualisht përparoni drejt situatave më të vështira.
– Mos e detyroni fëmijën të flasë, por inkurajoni fëmijën të ndërveprojë në mënyra të ndryshme deri sa të ndihet më komod të flasë.
Përforcimi pozitiv
– Shpërblejeni fëmijën për përpjekjet e tij, edhe nëse nuk flasin menjëherë. Një përforcim pozitiv (si një shpërblim i vogël ose lëvdata) mund të ndihmojë në inkurajimin e përparimit.
– Përdorni një qasje graduale të përforcimit, ku përpjekjet e vogla për të komunikuar shpërblehen dhe inkurajohen.
Përfshirja e familjes
– Edukoni anëtarët e familjes për mutizmin selektiv dhe inkurajoni ata të jenë të durueshëm dhe mbështetës.
– Ndihmoni fëmijën të krijojë lidhje të forta në mjedisin familjar, duke inkurajuar ndërveprime pozitive dhe aktivitete që nuk e vënë në presion për të folur.
Ndihma profesionale
– Kërkoni ndihmën e një terapisti me përvojë në trajtimin e mutizmit selektiv, i cili mund të përdorë terapi të sjelljes kognitive, lojë-terapi ose terapi të fjalës për të ndihmuar fëmijën të përballojë ankthin dhe të zhvillojë aftësitë e komunikimit.
– Në raste të rënda, ku terapia nuk sjell përmirësim, konsultimi me një psikiatër për mundësinë e përdorimit të medikamenteve kundër ankthit (si SSRI-të) mund të jetë i nevojshëm.
Qëndroni të durueshëm
– Zhvillimi i aftësive të komunikimit për fëmijët me mutizëm selektiv mund të jetë një proces i gjatë dhe gradual. Durimi është thelbësor, dhe çdo përparim, sado i vogël, është një hap përpara.
Mos e personalizoni mosfoljen e fëmijës
– Prindërit dhe mësuesit duhet të kuptojnë se mosfolja nuk është një formë e mosbindjes apo rebelimit, por një simptomë e ankthit të thellë. Të kuptuarit e kësaj mund të ndihmojë në trajtimin e gjendjes me më shumë mirëkuptim dhe dhembshuri.
Këto rekomandime synojnë të ndihmojnë fëmijën të zhvillojë vetëbesim në komunikimin verbal dhe të reduktojë ndjenjat e ankthit shoqëror. Trajtimi efektiv shpesh kërkon një qasje të integruar që përfshin terapinë, mbështetjen e familjes dhe mësuesve, si dhe ndërhyrje të vazhdueshme për të ndihmuar fëmijën të përparojë. /Telegrafi/