Josef Mengele, një mjek nga Gyncburgu kthehet në një vrasës masiv në Aushvitc. Ai arratiset në Amerikën Jugore. Viktimat e praktikave të tmerrshme të tij vuajnë ende edhe sot.
“Fytyra e tij nuk më kujtohet, vetëm çizmet që shkëlqenin nga llustra. Kur dëgjoja hapat që vinte, fshihesha poshtë dhogave ku flinim, strukesha dhe mbyllja sytë. Kujtoja se ashtu nuk do të më gjente dot,” tregon Lidia Maksymowicz, kur flet për Josef Mengelen. Lidian e dërguan në Aushvic-Birkenau – në dhjetor të 1943, ajo ishte tre vjeç. Gjermanët e patën marrë familjen e saj nga rrethinat e Minskut në Bjellorusi për ta dërguar në kampin e përqëndrimit.
Ajo nuk i ka harruar as sot pamjet e kampit ku mbërritën. Në mes të natës, platforma me dritë prozektorësh, njerëzit e SS që bërtisnin, qentë që lehnin. Familjarët ndahen nga njëri tjetri. Edhe Lidia ndahet nga e ëma dhe dërgohet në barakën e fëmijëve. Një barakë e ndërtuar me dhoga druri ku ishin vendosur radhë të gjata dërrasash mbuluar me kashtë. Kudo lëviznin parazitët, mbulesat ngrirë nga pisllëku. Fëmijët vuanin nga uria dhe i ftohti. Por ata kishin më shumë frikë nga vizitat e doktor Mengeles se sa nga uria dhe i ftohti.
“Engjëlli i vdekjes” shkon në Aushvic
Josef Mengele është djali më i madh i Karl dhe Walburga-s, një familje sipërmarrësish nga Gyncburgu në jug të Gjermanisë. Ai studion mjekësi dhe antropologji. Pas përfundimit të studimeve punon në Institutin e Biologjisë Gjenetike dhe higjenës racore në Frankfurt.
Në verë të 1940-s ai shkon vullnetarisht të bëhet anëtar i SS-ve, krahut ushtarak të partisë naziste. Tre vjet më vonë majori 32 vjeçar dërgohet në Aushvic. Ai është shumë aktiv në seleksionimin e njerëzve dhe ishte veçanërisht i interesuar për fëmijët, sidomos binjakët dhe xhuxhët. Mengele bën prova për të parë, nëse mund të ndryshohet ngjyra e syve duke bërë gjilpëra me lëndë të ndryshme ngjyrorëse. Ai bën operacione tek fëmijët pa përdorur narkoza. Ai infekton binjakët me tuberkuloz dhe tifo. Shumë fëmijë vdesin pas këtyre ndërhyrjeve. Fëmijë të tjerë vriten me qëllim. Të internuarit i japin atij emrin: “Engjëlli i vdekjes”.
Luftë për mbijetesë
Lidia e vogël nuk shpëton dot nga Mengele. Ai provon tek ajo vaksinat. Mbas shumë gjilpërave ajo kthehet në gjysmë e vdekur. Kur e ëma futet fshehurazi në barakë për t’ i sjellë ushqim, e gjen fëmijën pa ndjenja dhe me temperaturë të lartë që rrinte në një nga dërrasat e fjetjes.
Mengele nuk ishte as ndonjë sadist i sëmurë as ndonjë nacionalsocialist fanatik, shkruan Zdenek Zofka në librin e tij “Gyncburg në kohën e nazizmit”. Zdenek Zofka është historian dhe mendon se tek Mengele me siguri kishte “cinizëm të pamasë”, që i jepte mundësinë që të mos i shihte viktimat si njerëz, por si “material të vdekur”, si kavie.
Mengele arratiset
Në janar të 1945, pak para mbërritjes së Ushtrisë së Kuqe, Mengele ikën në drejtim të perëndimit. Me emër të ndryshuar ai fshihet në Gyncburg. Më 1949 arratiset për në Amerikën e Jugut. Familja e tij jep para për kërkimin ndërkombëtar të kriminelëve nazistë. Më 1979 Josef Mengele vdes në një aksident në një pishinë në Brazil. Familja e tij e mban të fshehtë vdekjen për një kohë të gjatë. Në vitin 1985 e vërteta del në publik. Me siguri që familja e tij nuk donte të dënohej për fshehjen e një krimineli dhe për mostregimin e vendqëndrimit të një personi në kërkim.
Familje me ndikim të madh
Mengele vinte nga familje me ndikim të madh. Karl Mengele, i ati i Josefit, ka pas drejtuar që para lufte fabrikën “Mengele & Söhne”, e cila ka pas prodhuar makina bujqësore. Në nëntor 1932, Karl Mengele ia vë në dispozicion sallat e fabrikës Adolf Hitlerit për fushatë zgjedhore. Në maj të 1933 ai futet vetë në partinë naziste, NSDAP.
Në periudhën e pasluftës bizneset ecin edhe më mirë. Karl Mengele është këshilltar në bashkinë e qytetit dhe nënkryetar bashkie. Në vitin 1952 ai merr titullin Qytetar Nderi i qytetit. Një rrugë e qytetit merr emrin e tij. Kur ndërron jetë ai, i biri Alois, i vëllai i Josefit merr drejtimin e fabrikës. Sot fabrika ka falimentuar.
Mungesë interesi për mediat
“Mengele” – thotë një grua në anën tjetër të telefonit, kur i bie numrit të telefonit të “Fondacionit Social të familjes së Dieter Mengeles”. Kur i kërkon një takim ajo i jep fund bisedës menjëherë duke thënë: “Ne nuk jemi të interesuar për konktakte me median,” dhe e mbyll telefonin.
Fondacioni që është krijuar në vitin 2009 nga Dieter Mengele, i biri i Alois Mengeles, ka harxhuar deri tani një çerek milioni euro për qëllime bamirësie. Por familja nuk do të ketë të bëjë me të kaluarën. Ata nuk marrin pjesë as në Fondacionin që merret me ish-të burgosurit me punë të detyruar, as me projekte civile që kujtojnë viktimat e Josef Mengeles.
Kështjellë e nazistëve apo vendlindje e rastësishme?
Mbi emrin e këtij qyteti ekziston një “njollë monstruoze” thotë Rudolf Köppler, ish-kryetar bashkie në Gynzburg. Prej dekadash ky qytet i vogël në qendër të rajonit Schwaben është vendosur nën hijen e “Engjëllit të vdekjes”, që ka lindur më 1911 në Gynzburg dhe ka jetuar atje deri në maturë.
34 vjet më parë Gynzburg shfaqet në titujt e gazetave. Në shkurt 1985, në Përkujtimoren e Holokaustit në Yad Vashem zhvillohet një “gjyq” simbolik kundër Mengeles. Para kamerave të mbijetuarit tregojnë për mizoritë e mjekut të kampit të përqëndrimit.
Jehona është gjigande. Uashingtoni kërkon sërish të rishikohet rasti Mengele. Paratë që jepen për ta kapur arrijnë në 5 milionë dollarë. Reporterë nga e gjithë bota pushtojnë Gynzburgun, „Mengele-Town”. “The town where Dr. Death still casts his evil shadow” (Qyteti, në të cilin Doktor Vdekja hedh ende hijen e tij), shkruan “Daily Express” nga Britania e Madhe.
“Gynzburg nuk ka qenë kështjellë e nazizmit. Qyteti nuk është as më i keq as më i mirë se sa çdo qytet tjetër gjerman,” shpjegon Köppler. Mengele “mund të kishte lindur kudo”, thotë socialdemokrati 83 vjeçar. Ai nuk do që emri i rrugës Karl-Mengele-Straße të ndryshojë. “Kjo do të ishte të merrje hak tek familjarët, si në kohën e nazizmit”, argumenton ai.
Qytetarët kujtojnë viktimat e Mengeles
Jo të gjithë qytetarët janë të kënaqur me mënyrën se si qyteti është ballafaquar me historinë. Një prej tyre është mësuesi i gjimnazit, Siegfried Steiger. Angazhimi i tij ka bërë që të ngrihet një përmendore përkujtimore për Janusz Korczak, një pedagog polako- hebre, që është vrarë në vitin 1942 në kampin e zhdukjes në Treblinka.
Në mënyrë që krimet e Mengeles të mos bien në harresë, Steigers luan që në vitin 2005 në një teatër eksperimental pjesën “Loja me zjarrin – ose Josef M. dhe ata që janë si ai”. “Ne vemë me krah pas murit të gjithë mjekët që bëjnë eksperimente kriminele me njerëzit,” shpjegon ai.
Nga shoqëria civile është hedhur po ashtu ideja e ngritjes së një përmendoreje për viktimat e mjekut nazist. Në oborrin e Dossenbergerhauses është varur një pllakë përkujtimore me një citat nga Jean Améry: “Asnjë nuk i shpëton dot historisë së popullit të tij,” është shkruar në të.
Lidia i mbijeton Aushvitcit
Lidia përjeton futjen e trupave të Ushtrisë së Kuqe në 27 janar 1945. “Në ditën e çlirimit në barakë jetonin 160 fëmijë në moshën 2 deri 16 vjeç. Unë kam jetuar më shumë se gjithë të tjerët në Aushvic,” thotë ajo. Vetëm në Aushvic Birkenau kanë vdekur 200 mijë fëmijë.
Mbas luftës Lidia u adoptua nga një familje polake. E ëma mendohej se kishte vdekur. Pesë vjet më vonë nënë e bijë bëhen bashkë sërish. Por frika nga Doktor Mengele mbetet. Kur fëmijët luajnë dhe bëjnë zhurmë, Lidia u thotë: “Mos bërtisni kaq shumë, se përndryshe do vijnë gjermanët.”
Lidia Maksymowicz mëson pas luftës të bëhet kimiste, martohet dhe ka një firmë të vetën. Jeta familjare e saj vuan nga pasojat e qëndrimit në kamp. “Unë nuk kam qenë në gjendje të dua vërtet dhe me sinqeritet. Nuk kam qenë në gjendje të dua fëmijët e mi, siç i do një nënë fëmijët,” thotë 75 vjeçarja. /DW/