Në Universitetin Stanford në vitin 1971 filloi një eksperiment i zakonshëm psikologjik.
Burgu i Stanfordit donte të hetonte çështjen se çfarë po ndodhte me njerëzit në rrethana të këqija dhe se si ndryshon karakteri i rojeve dhe të burgosurve.
Testi psikologjik u mbikëqyr nga profesor i ri i psikologjisë Philip George Zimbardo.
Ai dhe ekipi i tij kërkimor donin të mësonin më shumë rreth natyrës së mizorisë njerëzore.
Në fakt, ata donin t’i përgjigjen një prej pyetjeve më themelore rreth natyrës njerëzore: A jemi të mirë apo të këqij.
Ata studiuan efektet psikologjike që ndodhin pasi dikush merr rolin e rojeve ose të burgosurve në burgun imagjinar që ishte në fakultet.
Hetuesit hetuan çështjen se çfarë ndodh me njerëzit në rrethana të mjerueshme dhe si ndryshon karakteri i rojeve dhe të burgosurve.
Rezultatet e eksperimenteve ishin tronditëse. Situata në burgun imagjinar pas pak ditësh u bë aq e padurueshme saqë u ndërpre pas gjashtë ditësh.
Disa javë përpara fillimit të eksperimentit, një reklamë u botua për të kërkuar studentë meshkuj për hetimin psikologjik të jetës së burgut. Studentët do të paguhen 15 dollarë në ditë, ekuivalente me 90 dollarë sot.
Ata përzgjodhën 21 burra mentalisht stabil. Ata nuk ishin të dënuar dhe nuk kishin treguar asnjëherë shenja të sjelljes antisociale. Ata formuan dy grupe: 10 të burgosur dhe 11 roje.
Njerëzit të cilët u përzgjodhën si të burgosur u arrestuan në shtëpitë e tyre dhe pasi dolën në burg ata u trajtuan si të gjithë kriminelët.
Ata ishin veshur me uniforma burgu. Rojet morën bilbilat dhe shkopinjtë. Mbanin syze për të shmangur kontaktin me të burgosurit.
Rojet paralajmërohen që të mos i lëndojnë fizikisht të burgosurit, por të përdorin ndonjë taktikë tjetër që ata duan.
Vetëm pas disa orësh gjërat shkuan keq. Rojet shpejt e pranuan rolin e tyre të ri. Abuzimi i të burgosurve filloi. Ata u torturuan në mënyra të ndryshme dhe të burgosurit u rebeluan.
Por situata vetëm sa u përkeqësua. Rojet i privuan ata nga dyshekët në të cilën flinin, dhe disa i detyruan të zhvishen. Ata i ndaluan ata të përdorin banjë jashtë qelive dhe duhej të shkonin në bodrum.
Studiuesit vendosën në ditën e gjashtë për të ndaluar eksperimentin sepse një i burgosur kishte një thyerje nervore ditën e tretë dhe dy të tjerë kishin sulme histerike.
Një i burgosur mori një skuqje psikosomatike në të gjithë trupin. Eksperimenti në vetvete u deklarua jo etik dhe nuk u përsërit më.
Rezultati ka treguar se sa shpejt adaptohen njerëzit në rolet e tyre të reja dhe se edhe njerëzit paqësorë në disa rrethana bëhen sadistë.
Ky eksperiment njihet sot si një nga më të pamëshirshmit në histori dhe përmendet si dëshmi se si njeriu në një moment mund të bëhet ujk për njeriun tjetër pa arsye.