Cilat janë ngjarjet që kanë shënuar shqiptarët dhe botën në vitin 1940?
Kryeministër i Shqipërisë, më 1940, ishte Shefqet Bej Vërlaci. Ai ishte kryeministër i vendit edhe më 1924. Ndërsa, mbret ishte Viktor Emanueli III i Italisë.
Më 1940 anulohet Kushtetuta e miratuar më 1929, që shpall Shqipërinë shtet demokratik e parlamentar. Po këtë vit, Ushtria shqiptare u bashkua me Ushtrinë italiane. Pra, u zhbë sovraniteti i vendit. Por, megjithatë, ndonëse në pushtim, italianët nisën një sërë projektesh të rëndësishme, si në urbanizëm, arsim, politika sociale etj. P.sh., më 1940 krijohet Shoqëria Shqiptare e Transportit Automobilistik (SATA). Po ashtu, italianët nxisnin nacionalizmin, sidomos tek shqiptarët jashtë Shqipërisë.
Ngjarja kryesore e vitit 1940, për shqiptarët, ishte shpërthimi i Luftës Italo-Greke. Italianët sulmojnë Greqinë përmes territorit shqiptar. Italianët pësojnë disfatë të turpshme. Për më keq, grekët futen në territorin shqiptar duke pushtuar qytete të rëndësishme, si Gjirokastrën, Korçën etj. Ky dështim e detyron Hitlerin ta shtyjë invadimin e BRSS-së, për t’ju dalë në ndihmë italianëve të lodhtë. E kjo shtyrje do të jetë më vonë fatale për Gjermaninë. Sidoqoftë, sulmi që nisi më 28 tetor 1940 bëri që Greqia ende të mos e anulojë, as sot, 80 vjet pas, Ligjin e Luftës me Shqipërinë.
Më 1940 nis edhe rezistenca e shqiptarëve kundër pushtimit fashist. Po ashtu, formohet Partia Fashiste Shqiptare që kurrë nuk ia doli të jetë lëvizje masive.
Më 1940 lindi profesori Ejup Statovci, që ishte rektor i Universitetit të Prishtinës në vitet 1991-1997, si dhe poeti i madh shkodran, Frederik Rreshpja.
Më 1940 shqiptarët humbin disa figura të mëdha. Këtë vit vdesë Poeti Kombëtar, frati françeskan Gjergj Fishta që ishte arsimtar, kritik, estet, historian, shkrimtar, përkthyes, kryetar i komisionit për hartimin e alfabetit në Kongresin e Manastirit, anëtar i delegacionit të Qeverisë Përmeti në Konferencën e Versajës dhe zëvendëskryetar i legjislativit shqiptar më 1921… Më 1945, trupi i tij zhvarroset dhe zhduket nga komunistët që e marrin pushtetin pas tërheqjes së trupave gjermane. Më 1940 vdesë edhe fotografi e piktori Kel Marubi (Mikel Kodheli), veprimtari i çështjes kombëtare, Syrja bej Vlora, si dhe politikani dhe ish-kryeministri Xhaferr bej Ypi.
Kur është fjala te Kosova, vlen të theksohet se në vitin 1940, shkalla e analfabetizmit këtu ishte në nivelin 74 për qind. Pesë emrat më të përhapur ishin: Fatime, Bajram, Ajshe, Emine dhe Ali. Ndërsa, mbiemrat kryesorë ishin këta: Krasniqi, Gashi, Berisha, Shala dhe Morina.
Evropa vlon nga luftimet. Më 5 mars, anëtarët e Politbyrosë sovjetike urdhërojnë ekzekutimin e 25 600 intelektualëve dhe 14 700 ushtarakëve polakë. Kjo ngjarje e tmerrshme njihet si Masakra e Katinit. Nga 9 prilli, Gjermania nis invadimet e këtyre shteteve: Danimarkës, Norvegjisë, Francës, Holandës, Belgjikës, Luksemburgut… Më 10 maj jep dorëheqje kryeministri britanik Neville Chamberlain (qo do të vdesë po më 1940). Kryeministër i ri i vendit emërohet Winston Churchill. Më 13 maj, Churchilli, në fjalimin e tij thotë se s’ka asgjë çfarë të ofrojë, “pos gjak, mundim, lot dhe djersë”.
Më 4 qershor nis tërheqja e trupave britanike nga Dankirku i Francës. Në fjalimin e tij, për këtë aksion, Churchill thotë: “Do t’i shkojmë kësaj pune deri në fund. Do të luftojmë në Francë; do të luftojmë në dete dhe oqeane; do të luftojmë me rritje të vetëbesimit dhe rritje të forcës në ajër; do ta mbrojmë ishullin tonë, pavarësisht çmimit. Do të luftojmë në plazhe, do të luftojmë në zonat e zbarkimit, do të luftojmë në fusha dhe nëpër rrugë, do të luftojmë në kodra. Ne kurrë nuk do të dorëzohemi”!
Askush nuk e di saktë se pse gjermanët frenuan sulmin në Dankirk, sulm nga i cili vështirë se do ta merrte veten Britania e Madhe. Një version thotë se kryesorja për Gjermaninë ishte pushtimi i jugut të Francës e pastaj i Bashkimit Sovjetik. Ndërkaq, meqë deri në ato momente Britania dhe bota nuk ishin të vetëdijshme për fuqinë marramendëse të Gjermanisë, Hitleri besonte se ky shtet nuk do ta zgjedh luftën. Këtë bindje ia forconte fakti se shumë politikanë e aristokratë anglezë shprehnin simpati për të dhe gatishmëri për marrëveshje me gjermanët. Në mbështetje të kësaj, më 1945, kur e shihte fundin e tij, Hitleri thuhet të jetë frustruar se pse kryeministri britanik, Winston Churchill, nuk ia ktheu “shansin sportiv” që ky ia ofroi atij në Dunkirk. Në anën tjetër, faktet thonë se më 21 maj 1940 ndodhi një sulm i madh me tanke britanike, që kishte shkaktuar efekt negativ psikologjik tek ushtarët e pamposhtur gjermanë. Po ashtu, trupat e motorizuara gjermane po lëviznin shpejt, e kjo e linte këmbësorinë në rrezik. Prandaj, gjermanët ndalën sulmet për tri ditë më 24 maj. Kjo u dha kohë britanikëve të rimendonin linjat e mbrojtjes. Ndërkaq, kur më 25 maj, rastësisht gjatë një sulmi morën edhe planet e ushtrisë gjermane, atëherë ndryshoi strategjia e luftimeve. Këtyre fakteve u shtohet edhe një teori tjetër që thotë se anglezët kishin zbërthyer makinën më të zgjuar të deshifrimit, krenarinë e gjenialitetit arian, Enigmën (që veç me një pozicionim unazash kishte këtë numër kombinimesh: 15 here 10 në fuqinë 18), ndaj pretendohet se ishin të informuar se Hitleri po do paqe me ta.
Sidoqoftë, në një aksion të madh, ku u përfshinë edhe civilët, shpëtohen 338 226 ushtarë britanikë nga Dankirku. Ky është momenti kyç në ndryshimin e rrjedhës së Luftës së Dytë Botërore.
Duhet cekur se që nga fillimi i vitit 1940, mjekët dhe infermierët gjermanë vranë sistematikisht të sëmurët mendorë dhe personat me aftësi të kufizuara, që konsideroheshin si “ngarkesë” për çfarë duhet të “zhdukeshin”. Ata u mbytën me gaz, u vranë me ilaçe ose thjesht u lanë të vdesin nga uria.
Më 1940 lindi regjisori Brian De Palma; aktorët e “dobët” – Peter Fonda, Al Pacino, Raquel Welch; aktorët “ma të fortë” – Chuck Norris dhe Bruce Lee; muzikantët Al Jarreau, Ringo Starr, John Lennon dhe Frank Zappa; si dhe legjenda e futbollit, Edson Arantes do Nascimento – Pele. Më 1940 vdiqën: revolucionari dhe një nga figurat kryesore të Revolucionit komunist të Tetorit në Rusi, Leon Trotsky (vritet me urdhër të Josif Stalinit), si dhe shkrimtari i famshëm amerikan, F. Scott Fitzgerald.
Më 15 maj 1940, në San Bernardino të Kalifornisë hapet restoranti i parë “McDonald’s”. Industria ushqimore më kurrë nuk do të jetë e njëjtë. /Telegrafi/
