Shkencëtarët janë përpjekur për dekada të tëra për të studiuar modelin e ngjarjeve që u paraprijnë tërmeteve në “një garë me kohën”.
Në fund të viteve 1980, Dr Kelin Wang ishte një gjeofizikan i ri që ndoqi doktoraturën në Universitetin e Ontarios Perëndimore, Kanada.
Ai lindi dhe u rrit në Kinë, ku kishte dëgjuar rrëfime sesi një parashikim kishte shpëtuar mijëra jetë në qytetin Haicheng, i cili u godit nga një tërmet 7.5 ballë në vitin 1975.
Mes sizmologëve që studiojnë se çfarë ndodh nën tokë, tërmeti Haicheng njihet si një “sukses i rastësishëm” sepse autoritetet e kishin evakuuar qytetin përpara se lëkundjet të goditnin dhe të shembnin ndërtesat e qytetit, përcjell Telegrafi.
Wang, i cili tani është një shkencëtar i lartë kërkimor në Shërbimin Gjeologjik të Kanadasë, donte të avanconte shkencën e parashikimit të tërmeteve.
Kështu në vitin 2006, ai intervistoi të mbijetuarit dhe autoritetet lokale në Haicheng dhe kërkoi dokumente të sapodeklasifikuara me shpresën për të zbuluar se çfarë ndodhi në të vërtetë.
Ai nuk mund të ishte më i zhgënjyer se sa “doli nga atje”.
“Ishte shpresa ime që të isha në gjendje të parashikoja tërmetet. Kjo është arsyeja pse unë udhëtova në Kinë për kërkime. Por ajo që zbulova më ktheu në realitet”, thotë ai për TRT World, përcjell Telegrafi.
“Kam zbuluar se historia e Haicheng nuk ishte siç ishte reklamuar më parë. Në fakt, ishte një parashikim i suksesshëm, por suksesi ishte i rastësishëm”.
Ai tërmet erdhi pas një serie prej 500 goditjesh më të vogla që prekën një zonë të caktuar – që më vonë doli të ishte epiqendra.
Nën kontrollin e rreptë të Partisë Komuniste të Kinës, ishte relativisht e lehtë për autoritetet që të urdhëronin evakuimin në një njoftim të shkurtër.
Një sukses i tillë në shpëtimin e jetëve nuk u përsërit kurrë.
Madje, vitin tjetër, një tërmet në rajonin Tangshan të Kinës vrau të paktën 242,000 njerëz në atë që konsiderohet si një nga fatkeqësitë natyrore më të këqija në histori.
Tërmetet vdekjeprurëse të njëpasnjëshme në Turqinë jugore më 6 shkurt kanë ringjallur debatin rreth parashikimit të tërmeteve dhe pse shkencëtarëve u duhet kaq shumë kohë për të gjetur një mënyrë për të parashikuar një tronditje të madhe.
Po shkenca?
“Tërmetet mund të mos jenë të parashikueshëm”, thotë Susan Elizabeth Hough, një sizmologe në Shërbimin Gjeologjik të Shteteve të Bashkuara (USGS).
“Përse fillon një tërmet mund të varet nga kaq shumë detaje të vogla që ne kurrë nuk mund të shpresojmë t’i kuptojmë aq mirë sa të themi se një tërmet do të godasë të hënën e ardhshme ose një muaj nga tani”.
“Është si të përpiqesh të kuptosh pse një gjethe bie nga pema në një moment të caktuar. Gjethet janë akoma më të lehta të kuptohen – të paktën ato bëhen të verdha, të kuqe dhe kafe para se të bien”.
Ajo që shkencëtarët e dinë mjaft mirë është se ku do të godasin tërmetet, thotë ajo.
Sipas shkrimit në fjalë, për dekada, shkencëtarët kanë studiuar “linjat e thyerjes” ose “thyerjet” ku pllakat tektonike – copa të sipërfaqes së Tokës – takohen dhe përplasen me njëra-tjetrën.
Dhe instrumentet dhe mjetet moderne i kanë ndihmuar ata të përcaktojnë se ku dhe sa shpesh kanë ndodhur tërmetet në të kaluarën.
Sizmologët shikojnë një shkallë kohore prej qindra ose mijëra vjetësh. Tendencat e kaluara mund t’u tregojnë atyre me siguri relative nëse “i madhi” i ardhshëm pritet brenda një periudhe kohore të caktuar – por megjithatë në mënyrë mjaft të paqartë.
Por pikërisht kur dhe ku do të godasë “ai i madhi” është një përgjigje që vazhdon të mos jetë e mundur.
Që diçka të kualifikohet si një parashikim tërmetesh, duhet të tregojë një kohë, vendndodhje dhe magnitudë të saktë, thotë Hough, i cili është gjithashtu autor i librit “Parashikimi i të paparashikueshmes: Shkenca e trazuar e parashikimit të tërmetit”.
Që kur Charles Richter doli me një sistem për të matur fuqinë e një tërmeti në vitet 1930, shkencëtarët janë përqendruar në pararendësit – shenja gjeologjike ose vëzhgime të tjera – që ndodhin përpara një tërmeti të madh.
Për shembull, ndryshimet në nivelet e akuifereve ujore nëntokësore, emetimet e gazit, valët elektromagnetike dhe sjelljet e çuditshme te kafshët janë shoqëruar të gjitha me tërmetet.
“Shumë gjëra ndodhin përpara një tërmeti. Problemi është se ato nuk ndodhin gjithmonë para një tërmeti dhe mund të ndodhin edhe kur nuk ka tërmet”, thotë Wang nga Shërbimi Gjeologjik i Kanadasë.
Studimi pararendës tenton t’i shikojë gjërat pas faktit – pasi të ketë ndodhur një tërmet. Një vështrim më i afërt i pararendësve të mundshëm zakonisht zbulon se fenomeni në fjalë ndodh gjatë gjithë kohës dhe jo vetëm para një tërmeti – si për shembull kur një qen leh ose ulërit pa ndonjë arsye të dukshme.
Wang thotë se ka disa pararendës që janë të vështirë për t’u shpjeguar – si një luhatje në ujërat nëntokësore dhe “sjellja e gabuar e kafshëve”, edhe pse dobia e tyre në parashikimin e një tërmeti mbetet e diskutueshme.
Por treguesi më premtues mund të jenë paragoditjet – një seri goditjesh që vijnë përpara një tërmeti të madh, thotë ai.
“Megjithatë, një numër shumë i vogël tërmetesh të mëdha paraprihen nga këto ngjarje paragoditjesh”.
Për dikë që e kishte nisur karrierën e tij me shpresën se një ditë do të gjente një mënyrë për të parashikuar një tërmet, Wang tani thotë se opsioni më i mirë që ka njerëzimi është të ndërtojë ndërtesa më të forta për t’i bërë ballë goditjeve të fuqishme.
“Skena më zemërthyese për mua është (të shoh) një ndërtesë të shembur krah për krah me një ndërtesë që qëndron në këmbë. Këto dy ndërtesa kaluan të njëjtën lëkundje. Njerëzit në ndërtesën e shembur gjithashtu meritonin mundësinë për të mbijetuar”.
Algoritmet dhe “Nëna Natyrë”
Parashikimi se kur mund të godasë një tërmet i madh dhe intensiteti i tij bazuar në studimin e modeleve të kaluara përgjatë vijës së thyerjes duket si një mënyrë logjike për të trajtuar problemin, por është gjithashtu sfiduese.
“Shkarja Hayward” në rajonin e Gjirit të San Franciskos në SHBA është një nga linjat e thyerjes më të hulumtuara, me një rekord të mirë-dokumentuar prej rreth një duzinë tërmetesh.
“Por nëse shikoni tërmetet individuale, disa prej tyre ishin 100 ose 10 vjet diferencë. Disa prej tyre kanë 100 apo 90 vjet diferencë”. Tërmeti i fundit i madh me magnitudë 6.8 goditi zonën në 1868.
Pavarësisht të gjithave, edhe nëse nuk ka pasur ende ndonjë sukses deri më tani, mësimi i makinerive mund t’i ndihmojë shkencëtarët të kuptojnë më mirë korrelacionin midis tërmeteve dhe pararendësve të mundshëm dhe modeleve të propozuara.
Sidoqoftë, “ndonjëherë duket sikur është një mesazh që ‘Oh, ti mendon se e kupton këtë. Por, Toka është më e ndërlikuar se kaq”. /Telegrafi/