Në vitin 2012, sytë e Evropës ishin drejtuar kah Polonia dhe Ukraina, pasi të dy vendet organizuan së bashku Kampionatin Evropian të Futbollit. Varshava madje prirej të prezantohej si ambasadore joformale e Kievit në Evropën Perëndimore. Harta mendore e Evropës ishte gati të zhvendosej kah Lindja.
Besimi polak dhe ukrainas për të ardhmen nuk zgjati shumë. Në vitin 2014, Rusia sulmoi Ukrainën në një akt agresioni që ndërpreu optimizmin e rajonit pas Luftës së Ftohtë. Donjecku, një nga tetë qytetet që mirëpritën ndeshjet e Kampionatit Evropian, është i pushtuar nga Rusia. Solidariteti është zhvendosur në gatishmërinë për luftë.
Polonia dhe Ukraina kanë bërë një rrugë të gjatë brenda më shumë se dy vjetësh: nga një shoqëri spontane në një seri keqkuptimesh. E lexoj këtë si një shenjë të ndryshimit më të gjerë gjeopolitik në rajon. Arsyet për debatet polako-ukrainase janë strukturore dhe nuk do të zhduken lehtë. Për më tepër, aspiratat e Ukrainës për t’u bashkuar me BE-në dhe NATO-n mund t’i intensifikojnë këto tensione.
Kohët e fundit, një mosmarrëveshje e madhe thuhet se ka lindur në Kiev midis presidentit ukrainas Volodymyr Zelenskyy dhe ministrit të Jashtëm polak Radosław Sikorski. Sipas njoftimeve të mediave, të cilat nuk janë mohuar, Zelenskyy ka kërkuar ndër të tjera dërgimin e aeroplanëve luftarakë MiG-29. Nga ana tjetër, Sikorski ka kërkuar një zgjidhje për problemin e zhvarrosjes së dhjetëra mijëra polakëve të vrarë nga ukrainasit në masakrën e Volinisë gjatë Luftës së Dytë Botërore.
Grindja jodiplomatike që pasoi ishte vetëm një hallkë në zinxhirin e incidenteve të ashpra. Në korrik, Wladysław Kosiniak-Kamysz, zëvendëskryeministër dhe ministër i Mbrojtjes i Polonisë, deklaroi se Ukraina nuk mund të pranohej në BE derisa Varshava dhe Kievi nuk e zgjidhin çështjen e Volinisë. Më vonë, atmosfera u ndez më shumë pasi, në një diskutim të mbyllur, për Sikorskin u tha se kishte dhënë mundësinë e vendosjes së Krimesë nën një mandat të OKB-së, me mundësinë e referendumit – në të ardhmen e largët – për statusin e territorit. Nga ana tjetër, një ish-përgjegjës i Ministrisë së Jashtme të Ukrainës, gjatë një takimi të fundit në Poloni u tundua të bënte deklarata të paqarta që mund të interpretoheshin si kontestim i kufijve e Polonisë.
Këto fërkime janë edhe më befasuese duke pasur parasysh rezultatin e zgjedhjeve parlamentare të vitit të kaluar në Poloni. Pas tetë vjetësh, partia nacionale populiste Ligj dhe Drejtësi (PiS) u zëvendësua në pushtet nga një koalicion i udhëhequr nga Donald Tusku, ish-kryeministri që kishte mishëruar miqësinë polako-ukrainase duke ndihmuar në organizimin e Euros 2012. Javët e fundit dëshmojnë se lufta i ndryshon të gjithë, polakët dhe ukrainasit njësoj. Pra, çfarë po ndodh?
Fillimisht, qeveria polake po funksionon në kushte postpopuliste. Nuk ka kthim automatik në kohët e vjetra. Koalicioni i Tuskut po përpiqet të ulë egoizmin nacionalist me të cilin qeveria e PiS-it e ngopi shoqërinë. Por, strategjia e tij për të larguar elektoratin nga populistët kombëtarë po ecën ngadalë dhe me kujdes. Është si të servosh majonezë të butë pas tetë vjetësh me mustardë pikante.
Në praktikë, kjo do të thotë se qeveria e Tuskut nuk po heq të gjitha aspektet e politikës së jashtme të ndjekura gjatë epokës së PiS-it. Ajo shfaq një farë mospërputhjeje ndaj partnerëve të huaj, përfshirë Ukrainën. Kjo kuptohet më së miri si pjesë e procesit të tranzicionit të Polonisë nga populizmi në demokracinë liberale.
Së dyti, krahasuar me vitin 2012, lufta i dha fund epokës së “partnerit të vogël” në marrëdhëniet dypalëshe. Për habinë e botës, Ukraina jo vetëm që ndaloi sulmin e shpejtë të Vladimir Putinit, por guxoi të dërgonte trupa në territorin rus. Ajo po ndërton marrëdhënie globale pa ndërmjetës. Ushtria ukrainase është një nga më të kaliturat në luftë në Evropë. Në çështjet e armëve të reja si dronët, është Polonia ajo që mund të mësojë shumë nga Ukraina.
Kur të vijë paqja, Ukraina do të pretendojë një rol më të madh në rajon. Ne jemi dëshmitarë të një ndryshimi gjeopolitik në Evropën Lindore. Kievi dëshiron të bashkohet me NATO-n dhe BE-në dhe të luajë një rol të rëndësishëm. Për politikanët ukrainas, ka fusha në horizont në të cilat mbështetja në ndihmën e huaj mund t’i lëshojë vendin konkurrencës. Në këtë kontekst, ata ndihen të fuqizuar për të trajtuar politikën e kujtesës historike pa kompromis.
Ndërkohë, shumë shpesh kohët e fundit, politikanët në të dy vendet janë përfshirë në një lloj gare verbale konkurruese – mesa duket për të mbushur një vakum intelektual para qytetarëve të tyre. “Ku dy luftojnë, i treti përfiton”, është një thënie e zakonshme. Moska nuk ka pushuar së qeni kërcënim për rajonin. Fatkeqësisht, grindjet e fundit dëshmojnë se klishetë e tilla gjeopolitike, sado të vërteta të jenë, harrohen shpejt nga disa politikanë. /Telegrafi/