Ditën e parë të nëntorit, Aleksandar Matkoviq po vonohej për në tren.
Ai po udhëtonte nga Novi Sadi, në veri të Serbisë, për në Beograd, ku punon si historian.
Kur arriti në stacion, ai dëshmoi një skenë tmerri që ka tronditur vendin edhe sot e kësaj dite.
Pak minuta para se të mbërrinte, çatia e stacionit – ku rindërtimi kishte përfunduar muaj më parë – ishte shembur, duke shtypur pasagjerët që prisnin në platformë.
Pesëmbëdhjetë vetë u vranë.
“Kam qëndruar aty për rreth dy ose tre orë, vetëm duke ngulur sytë në hapësirën ku ishte çatia. E gjithë kjo ishte kaq joreale”, tha Matkoviq.
Shoku shpejt u kthye në zemërim.
Kulmi i shkatërruar ka shërbyer si një simbol i fuqishëm i asaj që shumë serbë e shohin si korrupsion në zemër të shtetit, të skalitur nga presidenti Aleksandar Vuçiq dhe qeveria e tij gjatë 12 viteve në pushtet.
Ato që filluan si homazhe për të vdekurit u shndërruan në protesta pothuajse të përditshme, duke tërhequr segmente gjithnjë e më të mëdha të shoqërisë serbe dhe duke arritur në çdo cep të kombit ballkanik.
“Ne jemi në një territor të paeksploruar”, tha Matkoviq.
Bëhet e ditur se demonstratat e udhëhequra nga studentët, duke kërkuar lëshimin e plotë të dokumenteve në lidhje me punimet e rindërtimit, janë bërë aq të mëdha sa disa kanë vënë në dyshim nëse ato mund të rrëzonin Vuçiqin.
Vuçiq ka dominuar Serbinë që kur erdhi në pushtet si kryeministër në vitin 2014, pastaj president tre vjet më vonë, shkruan CNN, përcjell Telegrafi.
Një ish-ministër i informacionit për regjimin brutal jugosllav të Slobodan Millosheviqit, demokracia serbe është degraduar nën Partinë Progresive Serbe (SNS) të Vuçiqit.
Freedom House, e cila mat fuqinë e demokracive, tha se Serbia ra nga “e lirë” në “pa parti” në vitin 2019, duke përmendur sulmet ndaj mediave dhe përqendrimin e pushtetit në duart e presidentit.
E sipas analistëve, regjimi i tij është i vështirë për t’u kategorizuar.
Nuk është aq represiv sa Lukashenko i Bjellorusisë, por as aq lejues sa Orban i Hungarisë.
Ivana Stradner, një bashkëpunëtore në Fondacionin për Mbrojtjen e Demokracive, tha se Vuçiq e ka “bërë Serbinë si Rusia në fillim të viteve 1990, e prirur drejt një shteti kriminal, të korruptuar, pa sundim të ligjit”.
Pika e kthesës
Megjithatë, kjo “paqartësi strategjike”, siç e quan Stradner, ka ardhur me koston e pakënaqësisë së brendshme.
“Njerëzve u mjaftoi”, tha Engjellushe Morina, një anëtare e lartë në Këshillin Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë.
“Studentët janë të ngopur me këtë retorikë ku Vuçiq thotë një gjë për konsum të brendshëm dhe një gjë tjetër për konsum ndërkombëtar”, shtoi Morina.
Ndryshe, zemërimi me qeverinë po shpërthen prej vitesh.
Në maj 2023, kur Serbia u trondit nga dy të shtëna masive, njerëzit protestuan kundër dhunës në vend.
Pati më shumë demonstrata pas zgjedhjeve të diskutueshme më vonë atë vit, me opozitën që bëri thirrje për një rivotim. Ato gjithashtu zgjatën për javë të tëra, por përfundimisht u shuan.
Këtë herë është ndryshe, thonë protestuesit dhe analistët.
Pakënaqësia e fshehtë me qeverinë gjeti shprehjen e saj në tragjedinë e stacionit të Novi Sadit.
Raportohet se stacioni ishte rihapur me nxitim në vitin 2022 – me Vuçiq dhe Orban të pranishëm – përpara zgjedhjeve të mbajtura atë vit, përpara se të mbyllej për më shumë punë nga një kompani kineze dhe nënkontraktorët e saj.
Matkoviq tha se serbët mendonin se projekti ishte “i shtyrë nga elitat politike”.
Ndërsa skandalet e mëparshme nuk kanë arritur t’i qëndrojnë Vuçiqit, ky ka arritur.
“Perceptimi i korrupsionit të supozuar është “një gjë që i bashkon të gjithë njerëzit”, tha Stradner.
Prokurorët serbë deri më tani kanë paditur 13 persona për rolin e tyre në fatkeqësi, duke përfshirë ish-ministrin për ndërtim, transport dhe infrastrukturë, por protestuesit kanë kërkuar që të bëhet më shumë për t’i mbajtur njerëzit përgjegjës politikisht dhe penalisht.
“Faktori i frikës është zhdukur”
Pra, këto demonstrata paraqesin një sfidë të re për Vuçiqin.
Për shkak se ato filluan si akte zie, ato ishin kryesisht pa shenja “politike” si flamujt e Bashkimit Evropian, të cilët Vuçiq i ka përdorur më parë për të diskredituar demonstratat.
Protestat kanë tërhequr gjithashtu pjesë të gjera të shoqërisë serbe.
Në skenat që të kujtojnë fundin e regjimit të Millosheviqit, fermerët janë bashkuar, duke ngarë traktorët e tyre në Beograd.
“Edhe gjyqtarët kanë ardhur në shprehje – një tronditje, duke pasur parasysh kontrollin e Vuçiqit mbi pjesën më të madhe të gjyqësorit”, tha Edward P. Joseph, pedagog në Universitetin Johns Hopkins që shërbeu për disa vite në Ballkan, duke përfshirë NATO-n.
“Zakonisht ata kurrë nuk do të guxonin të ngrinin kokën në një mënyrë kaq publike, por tani po e tregojnë veten në mbështetje të heshtur të protestave”, shtoi Joseph.
“Faktori i frikës është zhdukur”, vazhdoi ai.
“Por qasja e kundërt – fillimi i reformave demokratike në shkallë të gjerë – është gjithashtu sfiduese”, sipas Engjellushes.
Edhe pse kryeministri Milos Vuçeviq dha dorëheqjen këtë javë, duke thënë se ai e bëri këtë “për të mos rritur më tej tensionet në shoqëri”, kjo ka bërë pak për të kënaqur protestuesit.
“Sa bindëse është që Vuçiq do të jetë në gjendje ta kthejë të gjithë këtë lëvizje që ka ndërtuar? Si mund ta kthejë këtë në një lëvizje demokratike?”, tha Morina.
Nuk është e qartë se çfarë mund ta thyejë bllokimin. /Telegrafi/