Tanja Fajon, Alexander Schallenberg dhe Gordan Grlic-Radman
20 vitet e premtimit të be-së
Në fjalimin e saj për gjendjen e vitit 2023, presidentja e Komisionit Evropian, Ursula von der Leyen, pohoi se e ardhmja e Ballkanit Perëndimor qëndron në BE. Duke vepruar kështu, ajo përsëriti premtimin e BE-së, të bërë në Samitin historik të Selanikut njëzet vjet më parë. Në atë kohë, luftërat shkatërruese të Jugosllavisë sapo kishin përfunduar. Kufijtë ndërkombëtarë kishin ndryshuar me pavarësinë e Malit të Zi dhe më vonë të Kosovës. Dhe, vala e zgjerimit të BE-së ishte gati të ndodhte me dhjetë vende të Evropës Qendrore dhe Lindore, që u bashkuan në 2004, Bullgaria dhe Rumania në 2007 dhe Kroacia në 2013. Forca lëvizëse pas këtij procesi ishte vizion i fuqishëm për të ribashkuar kontinentin evropian. Por, edhe një vullnet i fortë politik në vendet e Evropës Qendrore, Lindore dhe Juglindore për t’u bërë anëtarë të familjes evropiane. Për arsye të ngjashme, vendet e Ballkanit Perëndimor ishin po aq të motivuara për t’u anëtarësuar në BE.
Megjithatë, pas njëzet vjetëve, Ballkani Perëndimor ende nuk është anëtarësuar në Bashkimin Evropian. Madje, ndonjëherë duket se anëtarësimi në BE është bërë më pak tërheqës për rajonin sesa dy dekada më parë. Me botën dhe BE-në që po përballen me sërë krizash në dy dekadat e fundit, oreksi i Bashkimit për zgjerim është zvogëluar. Në të njëjtën kohë, disa vende të Ballkanit Perëndimor treguan vullnet të kufizuar politik për të zbatuar reformat shumë të nevojshme të BE-së, duke u dhënë skeptikëve të zgjerimit në BE argumente kundër integrimit të tyre. Në përgjithësi, procesi i zgjerimit ka ecur me ritme më të ngadalta dhe me rezultate më pak të dukshme dhe të prekshme sesa pritej, duke çuar në zhgënjim dhe largim nga BE-ja. Bashkimi dhe Ballkani Perëndimor – me apo pa dashje – gjetën një modus vivendi të pakënaqshëm.
Dritarja e mundësive për zgjerim gjeostrategjik
Që nga lufta ruse e agresionit kundër Ukrainës, anëtarësimi në BE është bërë qëllim edhe më tërheqës për vendet e partneritetit lindor – Ukrainën, Moldavinë dhe Gjeorgjinë. Në të njëjtën kohë, vendet e Ballkanit Perëndimor po përballen me sfida të paprecedent për stabilitetin e tyre, si dhe me dilema të amplifikuara të politikës së jashtme. Megjithatë, ka gjithashtu rritje të ndërgjegjësimit për një dritare të re mundësish për zgjerim, duke rritur pritshmëritë vis-à-vis BE-së.
Mirëpresim që BE-ja tani po i afrohet zgjerimit nga një perspektivë më gjeostrategjike dhe më pak burokratike se më parë. Vendimi i vitit të kaluar për t’i dhënë Bosnjë dhe Hercegovinës statusin e kandidatit, ishte i bazuar në konsiderata strategjike. Ekziston një njohje gjithnjë e më e madhe se politika e zgjerimit është instrumenti më i fuqishëm stabilizues i BE-së. Thënë kështu, qasja e re strategjike e BE-së nuk do të ulë standardet e zgjerimit. Zbatimi i plotë i reformës mbetet thelbësor.
Situata aktuale është një mundësi si për Bashkimin Evropian, ashtu edhe për Ballkanin Perëndimor për të treguar më shumë largpamësi strategjike, për të rifituar plotësisht besueshmërinë e tyre të zgjerimit dhe për të përforcuar besimin e ndërsjellë, disa prej të cilave kishin humbur gjatë viteve.
Në fakt, disa hapa konkretë duhet të ndërmerren pa ndonjë vonesë të mëtejshme.
Së pari, Bashkimi Evropian duhet të hapë negociatat e anëtarësimit në BE me Bosnjën dhe Hercegovinën deri në fund të këtij viti.
Së dyti, Mali i Zi duhet të vazhdojë rrugën e tij të reformës në BE, e cila varet nga formimi i qeverisë së re në vend. Së treti, negociatat me Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut duhen avancuar. Në Maqedoninë e Veriut, hapat e ardhshëm varen nga aftësia e vendit për të miratuar ndryshimet e nevojshme kushtetuese.. Rasti i fundit është një kujtesë se vendet anëtare të BE-së dhe vendet e Ballkanit Perëndimor duhet të luajnë një rol të përgjegjshëm dhe të përmbahen nga prezantimi i problemeve dhe mosmarrëveshjeve dypalëshe, të cilat nuk kanë të bëjnë me procesin e anëtarësimit.
Për një integrim gradual dhe të përshpejtuar të Ballkanit Perëndimor në BE
Nga ana e BE-së, diskutimi mbi përgatitjet e nevojshme institucionale dhe financiare për integrimin e anëtarëve të rinj po merr vrull. Megjithatë, kjo nuk duhet të bëhet pretekst për të vonuar procesin e zgjerimit për partnerët tanë të Ballkanit Perëndimor. Ne duhet të fillojmë zbatimin e propozimeve ekzistuese për të përshpejtuar procesin e zgjerimit tani.
Institucionet e BE-së duhet të jenë më shumë krijuese në përshtatjen e procesit të zgjerimit me nevojat e sotme. Procesi duhet të jetë më pak kompleks dhe më i orientuar drejt rezultateve. Ne duhet ta bëjmë atë më të prekshëm për qytetarët dhe ta lidhim progresin e reformës me përfitime konkrete. Ne gjithashtu duhet të angazhohemi në mënyrë më dinamike me vendet e Ballkanit Perëndimor, në mënyrë që ata të mund të ndjejnë vërtet rrahjet e zemrës së Brukselit. Që nga qershori 2022, ka një detyrë të qartë nga Këshilli Evropian për të çuar përpara integrimin, gradual tashmë, gjatë procesit të zgjerimit. Në qershor të vitit 2023, si “Miqtë e Ballkanit Perëndimor” së bashku me kolegët tanë nga Çekia, Greqia, Italia dhe Sllovakia, u bëmë thirrje institucioneve të BE-së që të paraqesin një agjendë të qartë për integrim gradual dhe të përshpejtuar me hapa konkretë zbatimi deri në vitin 2024 e më tej. Kjo duhet të bazohet në kushtëzimin e drejtë dhe rigoroz, si dhe parimin e meritave të veta. Shohim shumë mundësi, nga ftesat më të shpeshta drejtuar kolegëve tanë të Ballkanit Perëndimor në Këshillin e Punëve të Jashtme e deri te hapja e fushave të tjera të politikave si arsimi, shkenca, transporti ose tregtia për përfshirjen e tyre graduale.
Vlera e vërtetë e zgjerimit të BE-së qëndron në aftësinë transformuese: ndihma e vendeve për të rritur standardet e jetesës për qytetarët e tyre dhe krijimi i mjediseve të begata, ku të rinjtë mund të përmbushin ëndrrat e tyre. Partnerët tanë nga Ballkani Perëndimor dhe lindorë e meritojnë këtë mundësi dhe qytetarët e BE-së do të përfitojnë nga stabiliteti më i madh dhe prosperitet përtej kufijve aktualë të BE-së. Zgjerimi i BE-së nuk është një nga shumë opsione politike; është domosdoshmëri gjeostrategjike e ditës.
(Tanja Fajon është ministre për Punët e Jashtme dhe Çështjet Evropiane të Sllovenisë; Alexander Schallenberg është ministër i Çështjeve Evropiane dhe Ndërkombëtare të Austrisë; Gordan Radman Grliq është ministër i Punëve të Jashtme dhe Evropiane të Kroacisë)