Rastet e dyshuara për krime lufte në Kosovë, që nga viti 1999 e këndej janë trajtuar në formë të ndryshme nga organet e drejtësisë, kryesisht ato ndërkombëtare.
Fillimisht, me këto raste është marrë administrata e Kombeve të Bashkuara – UNMIK, e cila kishte shtrirë pas luftës së fundit edhe sistemin e saj të drejtësisë në Kosovë, si dhe Gjykata Ndërkombëtare për Krime Lufte në ish-Jugosllavi, me seli në Hagë të Holandës, e themeluar nga Kombet e Bashkuara.
Më pas, këto raste u trajtuan edhe nga drejtësia e Bashkimit Evropian, përmes misionit të EULEX-it.
Ndërkaq, aktualisht, këto raste i kanë marrë përsipër Dhomat e Specializuara dhe Zyra e Prokurorit të Specializuar, të njohura ndryshe edhe si Gjykata Speciale.
Këto Dhoma të Veçanta apo kjo Gjykatë Speciale për krime lufte në Kosovë pritet të hetojë krimet e pretenduara të pjesëtarëve të ish-Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, që siç thuhet, ‘i kanë kryer ndaj pjesëtarëve të komuniteteve pakicë dhe kundërshtarëve politikë nga viti 1998 e deri në fund të vitit 2000’, siç e ka përshkruar në raportin e tij për Këshillin Evropian senatori Dick Marty.
Risia e trajtimit të rasteve të dyshuara, tani qëndron te fakti se Dhomat e Specializuara edhe pse të përbëra nga gjykatës e prokurorë ndërkombëtarë dhe me seli në Hagë, do të funksionojnë me Kodin Penal dhe ligjet e aplikueshme të Kosovës.
Zyrtarët e Gjykatës Speciale kanë deklaruar se puna është duke vazhduar në përputhje me mandatin e këtyre institucioneve gjyqësore të Kosovës.
Profesori i së Drejtës Penale Ndërkombëtare, Ismet Salihu, duke folur për Radio Evropa e Lirë, thotë se ingerenca, kompetencat dhe juridiksioni i Gjykatës Speciale, në krahasim me Gjykatën Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë është i njëjtë. Por, ka dallime vetëm forma e themelimit, qëe përcakton edhe me cilat ligje do të veprojë kjo gjykatë.
“Dallimi esencial, krucial, vendimtar, është se kjo gjykatë është themeluar nga Kuvendi i Kosovës me ligjin e Kosovës. Ky është dallimi i parë në krahasim me Tribunalin e mëhershëm. Kjo gjykatë do të gjykojë sipas ligjit të aprovuar dhe ligjeve penale që kanë qenë dhe që janë në fuqi në Kosovë. Përndryshe, të tjerat dallime janë se është e themeluar në Kosovë, por selinë e ka në Hagë. Kurse, kompetencat dhe juridiksioni është i njëjtë sikurse i asaj gjykatës së mëhershme të Tribunalit të Hagës”, shpjegon Salihu.
Ai thotë se edhe dënimet eventuale do të shqiptohen sipas ligjeve që kanë qenë në fuqi në kohën e kryerjes së krimeve eventuale.
“Sipas atyre ligjeve, me një kusht, nëse janë më të buta këto ligjet tona ose më të favorshme do të gjykohen sipas ligjeve të Kosovës, por nuk janë më të buta. Janë njësoj bile ato të mëparshme kanë qenë më të buta se sa tash”, konsideron Salihu.
Kurse, profesori i Çështjeve Kushtetuese – Juridike, Riza Smaka, konsideron se dallimet midis këtyre dy gjykatave asaj Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë dhe kësaj që e kanë themeluar institucionet e Kosovës, janë të mëdha dhe të papërputhshme e të papara.
Sipas tij, Gjykata Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë, i ka trajtuar të gjitha rastet e dyshuara për gjithë territorin e ish-Jugosllavisë, kurse Dhomat e Specializuara të tashme, do të trajtojnë kryesisht vetëm rastet e supozuara të krimeve të luftës të kryera në Kosovë.
“Te rasti ynë, te këto kolegjet gjyqësore dhe Prokuroria, është se këtu i referohet territorit të Kosovës, ama është një klauzolë, e cila nuk përkon as me parimet fondamentale të së Drejtës Penale Ndërkombëtare e as me doktrinën, judikaturën, do të thotë me aktet ligjore në fuqi. Këtu një ligj që është akt juridik i përgjithshme u është referuar vetëm pjesëtarëve shqiptarë të Kosovës, por jo edhe të tjerëve, për shembull të serbëve e të tjerë që është rast i paparë”, vlerëson Smaka.
Profesori Smaka nuk e sheh fare si pozitive që një gjykatë e tillë zbatohet vetëm për një territor të caktuar.
“Është joparimore dhe ka kolizione me doktrinën juridike penale sa i takon kësaj gjykatës penale që i referohet trajtimit të rasteve të përmendura”, thotë Smaka.
Ai thekson se Dhomat e Specializuara dhe Prokuroria e Specializuar, janë vonuar për të hyrë në funksionim e tyre.
“Çdo vonesë mund të ketë implikim te parashkrimet e mundshme si për ngritjen edhe posedimin e çështjeve juridike penale të rasteve konkrete”, shton ai.
Ndërkaq, ish-kryetari i Gjykatës Supreme të Kosovës, Rexhep Haxhimusa, konsideron se nuk ka dallime të mëdha ndërmjet Gjykatën Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë dhe Dhomave të Specializuara dhe Prokurorinë e Specializuar.
“Unë nuk e di sa ka dallime aty. Proceduara nëse duhet të zhvillohet me legjislacionin e Kosovës, ai është i njëjtë. I gjithë legjislacioni që është ndërtuar [në Kosovë] është ndërtuar sipas normave ndërkombëtare dhe ato raste kanë mundur të trajtohen edhe këtu. Por, po shkojnë atje, tash ku është kompetenca ku është zhvilluar ngjarja. Ata i kanë marrë ato rastet e veçanta më herët, por i kanë pasur edhe normat që i kanë nxjerrë”, thotë Haxhimusa.
Ndryshimet ndërmjet Gjykatës Speciale dhe asaj të Tribunalit Ndërkombëtar për Krime në Territorin e ish-Jugosllavinë, kanë të bëjnë edhe me strukturën. Gjykata për ish-Jugosllavinë ka qenë me tri dhoma, Gjykatën, Apelin dhe Organin e Akuzës.
Gjykata e Kosovës ka dy institucione, Dhomat e Specializuara dhe Prokurorinë e Specializuar.
Dhomat janë pjesë e sistemit kosovar të drejtësisë dhe i bashkëngjiten Gjykatës Themelore, Gjykatës së Apelit, Gjykatës së Lartë dhe Gjykatës Kushtetuese. Në to punojnë gjykatës të emëruar nga EULEX-i.
Gjykata Speciale, pritet të trajtojë raste të dyshuara të krimeve të luftës, si dhe ato të fazës së parë të pasluftës.
Themelimi i kësaj Gjykate nga ekspertët e çështjeve penale – juridike është konsideruar si dështim jo vetëm i organeve vendore, por edhe autoriteteve ndërkombëtare që për këta 18 vjetët e fundit kanë punuar në fushën e sistemi të drejtësisë në Kosovë.
Aktualisht, Zyra e Prokurorit Special u ka dërguar ftesat e para për intervista disa personave, kryesisht ish-pjesëtarë të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Por, në këto ftesa nuk është sqaruar se në çfarë cilësie janë ftuar ata për intervistim.