Nga: Haqif Mulliqi
Në një pjesë të “Ekstrakteve nga Kosova” të Foreign Office-it britanik, është mjaft interesante për ta pasqyruar brenda këtij shkrimi dhe një shkrim tjetër publicistik që haset në këtë dosje britanike, i shkruar nga Mark Temali, i cili, që në hyrje të këtij artikulli konstaton se nga të gjitha racat që erdhën në Gadishullin Ballkanik, kroatët kanë qenë të vetmit që kanë pasur qëndrim konstruktiv dhe miqësor ndaj nesh. “Shumë të tjerë janë përpjekur gjithmonë që gjërat t’i rregullojnë ashtu që t’u përshtaten interesave të tyre, ndërsa kroatët”, shkruan Temali, “kanë pasur edhe shkrimtarë të cilët e kanë studiuar çështjen shqiptare nga pikëpamjet tejet objektive”.
Marrëdhëniet mes dy racave, vazhdon tutje ky artikullshkrues, “në të kaluarën kanë qenë kryesisht të natyrës komerciale. Më vonë ato filluan të zhvillohen edhe nga aspekti intelektual me poetin Gjergj Fishta, i cili studioi në Kroaci. Gjatë historisë marrëdhëniet midis këtyre dy racave kanë qenë gjithmonë miqësore”, thotë autori duke shtuar se ekzistojnë edhe gjurmë të afërsisë mes këtyre dy racave, veçanërisht tek folklori kroat.
Bile, sipas këtij artikullshkruesi, del se kroatët e sotëm janë rezultat i kryqëzimit në mes të ilirëve të cilët më parë i kishin në posedim ato territore të kroatëve të cilët aty u vendosën shumë më vonë.
Një kontribut të rëndësishëm në zhvillimin e këtyre marrëdhënieve, sipas Mark Temalit, si dhe për krijimin e një klime miqësore ndërmjet shqiptarëve dhe kroatëve, ka dhënë në veçanti historiani dhe intelektuali kroat Millan Shufllaj i cili kishte studiuar historinë me Thallozin dhe Jeriçekun, dy studiues të tjerë të historisë së shqiptarëve.
Pas Thallozit si dhe pas kolapsit të Perandorisë Austro-hungareze, Shufllaj vazhdoi studimet e historisë shqiptare dhe në janar të vitit 1931 vizitoi vendin tonë. Fatkeqësisht karriera e tij u ndërpre me vrasjen brutale në Zagreb. Kështu, historia e hollësishme të cilën filloi ai mbeti e pambaruar. Çfarëdo që është kompletuar nga puna e tij është e përkthyer në shqip nga Karl Gurakuqi dhe Zef Fekeci. Vepra e tij ishte e pastër shkencërisht dhe me qëndrim objektiv, sa që edhe historianëve serbë u duhej të pajtoheshin me atë edhe pse ishte kundër tyre. Veprat e tija (“Serbët dhe shqiptarët” dhe “Qytetet dhe fshatrat shqiptare në Mesjetë”) përmbajnë argumente dhe fakte, të prezantuara shkencërisht, që tregojnë të kaluarën e racës sonë dhe të gjitha të arriturat e saj.
Këta dy popuj, shkruan Mark Temali, pra, kroatët dhe shqiptarët, kanë pasur në të kaluarën e edhe tashti kanë interesa të përbashkëta që i afrojnë dhe i mbajnë bashkë.
“Ne duhet vazhduar këto mundësi bashkëpunimi për të mirën e dy popujve në fjalë dhe për paqe në Ballkan”, përfundon në shkrimin e tij Mark Temali, shkrim ky pjesë e dosjes britanike për çështjen e shqiptarëve dhe të Shqipërisë ë nga fundi i Luftës së Dytë Botërore. /Telegrafi/