I rrethuar nga ujërat e kaltra të Detit Mesdhe, ishulli shkëmbor i Sazanit shërbeu si bazë ushtarake shqiptare gjatë Luftës së Ftohtë, shkruan Bloomberg.
I izoluar nga pjesa tjetër e atij që ishte një nga vendet më të izoluara në botë, ndërtesat dhe bunkerët e tij të prishur tani janë të mbushura me bimësi, transmeton Telegrafi.
Rreth 480 kilometra në veri, dy blloqe kullash të bombarduara kanë pamje nga një bulevard i madh në Beograd. Dikur selia e Ministrisë së Mbrojtjes së ish-Jugosllavisë, ato u goditën nga raketat e NATO-s në vitin 1999, por struktura e tyre tani mbetet pjesë e tureve turistike në kryeqytetin serb.
Deri së fundmi, kishte pak gjëra që lidhnin dy reliket e konfliktit. Më pas u shfaq Jared Kushner. Dhëndri i ish-presidentit amerikan Donald Trump dëshiron t’i kthejë ato në destinacione luksoze për të pasurit ndërkombëtarë.
Ai planifikon të shpenzojë më shumë se 1 miliard dollarë për të ndërtuar hotele dhe shtëpi, investimi i vetëm më i madh deri më tani nga fondi i tij privat i kapitalit Affinity Partners.
Projektet dallohen në një cep të paqëndrueshëm politikisht dhe etnikisht të Evropës, dhe ato tashmë po shkaktojnë disa polemika lokale se si të mbrohet mjedisi dhe trashëgimia kulturore në një rajon ku kujtimet janë ende të papërpunuara.
Qeveria shqiptare dhe ajo serbe po mbrojnë investimet nga aleati i tyre kryesor i SHBA-së, duke thënë se ato do të sjellin përfitime ekonomike si vende pune dhe një përmirësim të ofertës së tyre kombëtare të turizmit.
Kritikët thonë se është për të fituar favorin e familjes Trump për shkak të perspektivës së kthimit të tij në Shtëpinë e Bardhë dhe procesi i miratimit po përshpejtohet.
Nëse synimi është ekskluziviteti, atëherë Sazani ka origjinë. Për dekada nën diktatorin komunist shqiptar Enver Hoxha, ishulli ishte shkëputur nga një vend që në vetvete ishte një nga më të vështirat për t’u vizituar ose për t’u larguar.
Kushner caktoi fondet për projektin nga firma e tij private pasi vizitoi disa herë vendin ballkanik me 2.2 milionë banorë dhe u kthye në ishull në qershor.
Fondi prej 3 miliardë dollarësh mbështetet nga investitorë të Lindjes së Mesme, duke përfshirë rreth 2 miliardë dollarë nga Fondi i Investimeve Publike të Arabisë Saudite.
Interesi për Shqipërinë erdhi nga një vizitë në vitin 2021, tha Kushner me telefon javën e kaluar.
“Isha i intriguar. Pastaj mundësia u shfaq rreth një vit më vonë. Unë jam kthyer edhe dy herë të tjera që atëherë për të kontrolluar gjërat dhe për t’u siguruar që ndihem rehat. Unë jam gjithnjë e më i emocionuar për potencialin”, tha ai në telefon.
Agjencia e investimeve e qeverisë shqiptare e drejtuar nga kryeministri pro-SHBA-së, Edi Rama, ka marrë aplikimin e Kushnerit për projektin e Sazanit dhe është duke punuar në këtë proces, sipas Mirela Kumbaro, ministre e Turizmit dhe Mjedisit.
Affinity po shikon gjithashtu një investim të veçantë në gadishullin e Zvërnecit përballë Sazanit, megjithëse ende nuk është paraqitur asnjë aplikim.
Ka më shumë punë për të bërë sepse është një zonë konservimi, sipas Asher Abehsera, drejtor ekzekutiv i Affinity Global Development, që ka punuar si partner me Kushner dhe do të mbikëqyrë zhvillimet.
Investimi total vetëm në Shqipëri do të jetë përfundimisht mbi 1 miliard dollarë, megjithëse afati kohor është i paqartë.
“Çdo investitor serioz, veçanërisht nga vendet aleate strategjike të Shqipërisë si Shtetet e Bashkuara, ka një derë të hapur për të kontribuar në rritjen cilësore të turizmit dhe standardet e larta në këtë sektor jetik për ekonominë e vendit”, tha Kumbaro.
Duke pasur parasysh vendndodhjen e tij strategjike, Sazani ka pasur më shumë se pjesën e tij të drejtë të zotëruesve. Përgjatë shekujve, ai ka qenë nën kontrollin e romakëve, bizantinëve, osmanëve, venecianëve, britanikëve, grekëve, italianëve dhe më në fund iu dorëzua Shqipërisë pas Luftës së Dytë Botërore.
Ushtria e braktisi atë në vitet e 90-ta pas rënies së komunizmit dhe Shqipëria kaloi një periudhë të paqëndrueshme të kolapsit ekonomik, trazirave sociale dhe migrimit masiv.
U deshën dy dekada reformash të dhimbshme përpara se Shqipëria të anëtarësohej në NATO dhe të aplikonte për anëtarësim në Bashkimin Evropian në 2009.
Ishulli prej 1400 hektarësh mund të bëhet një vendstrehim i lakmuar. Kushner synon të ndërtojë vila luksoze të vendosura në majat e shkëmbinjve që ngrihen lart ku bashkohen detet Adriatik dhe Jon në Mesdhe, duke u përzier në peizazhin e thyer. Hoteli do të operohet nga marka ekskluzive Aman, klientët e së cilës përfshijnë Mark Zuckerberg, Bill Gates dhe Kardashians.
“Është shumë e rrallë të gjesh diçka të tillë në Mesdhe sot dhe unë besoj se kjo është vlera e vërtetë e Sazanit”, tha Auron Tare, një historian që ka shoqëruar Kushnerin dhe gruan e tij Ivanka Trump në turne në Shqipëri, gjatë një vizitë njëjavore në qershor.
Çifti mbërriti në Tiranë me aeroplan privat dhe u vizituan gjithë vendin me helikopter, duke qëndruar në një jaht në pronësi të një shoku të tij të pazbuluar.
Kushner ka thënë se ai është tërhequr nga kombi ballkanik si një destinacion turistik me rritje të shpejtë. Qeveria shqiptare pret 30 deri në 40 për më shumë vizitorë këtë vit bazuar në prenotimet e deritanishme.
Megjithatë, ndërsa interesi rritet, rritet edhe shtytja. Disa vendas, ambientalistë dhe politikanë janë të shqetësuar se ujërat e mbrojtura që rrethojnë ishullin mund të dëmtohen nga zhvillimi dhe trafiku pasues.
Kushner ka thënë se projekti i tij do të respektojë të gjitha standardet mjedisore për të ruajtur vijën bregdetare, ndërsa Rama tha se kritikët “e mashtrojnë veten” se zona është mbrojtur ndonjëherë “përveç nga ushtarët e Enver Hoxhës”.
Por kundërshtarët thonë gjithashtu se nuk kishte debate dhe rishikime të mjaftueshme për statusin e ishullit si një vend i sigurisë kombëtare. Shqipëria ndryshoi ligjin e saj për zonat e mbrojtura disa javë përpara se Kushner të shpallte publikisht planet e tij, duke hapur rrugën për ndërtimin e hoteleve me pesë yje ose “projekte të tjera strategjike të rëndësishme”.
Kjo varet nga politika dhe vjehrri i Kushnerit, sipas Alfred Lela, sekretar i medias për Partinë Demokratike të opozitës në Shqipëri.
“Duke parë që demokratët mund të humbin zgjedhjet e nëntorit, Rama kërkon të rreshtohet me administratën Trump”, tha ai.
Kumbaro, ministrja e Turizmit, tha se nuk kishte asnjë lidhje midis ndryshimeve të ligjit dhe projektit të Kushner.
Është një ndjenjë që ka jehonë në Serbi. Affinity nënshkroi një qira 99-vjeçare me qeverinë në maj për të kthyer një pjesë të qendrës së Beogradit në një hotel luksoz me hapësirë komerciale dhe më shumë se 1,500 rezidenca.
Kontrata nuk është publikuar, megjithëse projekti vlerësohet në rreth 500 milionë dollarë. Ministri serb i Ndërtimit, Goran Vesic tha në atë kohë se Affinity është një “kompani me reputacion amerikan” që do të kontribuojë në “zhvillimin e Beogradit dhe Serbisë”. Në udhëtimin e tij në qershor, Kushner ishte gjithashtu në Beograd dhe u takua me presidentin Aleksandar Vuçiq.
Vetë hapësira nuk mund të ishte më qendrore dhe simbolike. Ajo përmban ende mbetjet e djegura të ndërtesës së ish-ministrisë të goditur nga raketat në sulmet ajrore të udhëhequra nga SHBA gjatë luftës në Kosovë në vitin 1999.
Përballë rrugës janë ndërtesa neoklasike që strehojnë selitë e qeverisë së Serbisë, ministritë e Jashtme dhe të Financave dhe gjykatat e larta.
“Nëse Affinity vazhdon me planet e tij për të transformuar rrënojat e zgavra, rrokaqiejt prej qelqi dhe çeliku të përbërë nga apartamente luksoze, një hotel me markë dhe hapësira zyre do të mbizotërojnë zonën. Qëllimi është të fillojë faza tjetër deri në pranverë, me miratim nga autoritetet”, tha Abehsera në Affinity.
Plani ndërkohë po sfidohet nga banorët e Beogradit dhe kundërshtarët e qeverisë, të cilët thonë se marrëveshja bie ndesh me përcaktimin e ndërtesave të dëmtuara nga Serbia si pjesë e trashëgimisë së saj kombëtare.
Partia e Re Demokratike e Serbisë në opozitë denoncoi planet për ta kthyer vendndodhjen në “një hotel me një kazino, që tallte kulturën, historinë dhe arkitekturën e Serbisë”. Ajo u zotua të luftojë “shitjen me zjarr” të perceptuar të vendeve në Beograd.
Aleksandar Jovanoviq, një aktivist mjedisor dhe politik që po drejton një peticion në internet për të ndaluar projektin, u kërkoi beogradasve të mblidhen kundër marrëveshjes me Afinity.
“Në momentin kur shfaqen buldozerët, ne do t’i presim ata”, tha Jovanoviq.
Kryeqyteti i Serbisë ka rregulluar pjesën më të madhe të dëmeve të NATO-s, dhe ndërtesat në qendër të qytetit ku ishte vendosur ushtria e atëhershme jugosllave bien në sy. Askush nuk vdiq në bombardimin në një natë të fundit të prillit të vitit 1999, sepse oficerët e lartë të Slobodan Millosheviçit ishin zhvendosur tashmë në strehimoret e tyre komanduese.
Struktura fantazmë, e përdorur shpesh për billbordat e ushtrisë që ftojnë rekrutët, ka fituar një qëllim të ri me kalimin e viteve, si pjesë e turneve për vizitorët.
“Disa janë të tmerruar, disa thjesht të trishtuar, disa pyesin pse qyteti i mban rrënojat të ekspozuara në vend që të bëjë diçka me to”, tha Angelina Nikoliq, 67 vjeçe, e cila punon me kohë të pjesshme si udhërrëfyese turistike.
Një beogradase që ka jetuar gjithmonë në qendër të qytetit, ajo kujton natën kur goditën raketat.
“Blloqe të tëra dridheshin, unë po dridhesha në shtratin tim. Këto gjëra të mbeten përgjithmonë”, tha ajo.
Në Shqipëri, Kushner dhe gruaja e tij u shoqëruan nga një arkitekt në vizitën e tyre të fundit. Ata ecën nëpër shtigjet e egra të Sazanit, duke kaluar ndërtesat ushtarake, shkollën dhe kinemanë e shkatërruar, të udhëhequr nga historiani Tare.
Kushner ishte i intriguar nga e kaluara e ishullit si një zonë e kufizuar ushtarake, tha historiani.
Në lulëzimin e tij, Sazani ishte i aftë të përballonte çdo rrethim për gjashtë muaj, i vetëqëndrueshëm në armatim dhe ushqim. Njerëzit në qytetin bregdetar të Vlorës – vetëm 25 minuta larg me një varkë turistike – lindën, u rritën dhe u plakën pa e vizituar kurrë Sazanin.
Faza e parë e projektit do të ketë një investim prej 200 milionë deri në 250 milionë dollarë, sipas Abehsera. Sapo autoritetet të përfundojnë shqyrtimin e tyre, firma do të fillojë, tha ai.
Niko Leraj, 64-vjeçari, ish-oficer i artilerisë në brigadën e marinës, i vendosur në ishull për gati 9 vjet, shpesh vështron ishullin ku dikur jetonte me familjen e tij nga Vlora. Ai është në favor që ishulli të restaurohet dhe rigjallërohet nga Kushner, megjithëse do të preferonte që zhvillimi të menaxhohej për njerëzit nga shteti.
“Për dikë si unë që ka jetuar në këtë ishull, më dhemb ta shoh atë të lënë pas dore për kaq shumë kohë. Dua ta shoh përsëri të bukur”, tha Leraj. /Telegrafi/