Në fillim dukej si një fushatë publicitare. “Ata që në Evropë ishin dakord të lidhnin me ne marrëveshje afatgjata, mund të fërkojnë duart tani dhe të brohorasin”, u shpreh presidenti rus Vladimir Putin. “Ata që me ne nënshkruan marrëveshje afatgjata mund të shijojnë tani çmimet”, përsëriti gati fjalë për fjalë zëvendesdrejtuesja e Gazpromit, Elena Burmistrova.
Prej javësh Moska po dërgon një sinjal pa ekuivoke në drejtim të Evropës. Lidhni marrëveshje afatgjata me Gazpromin, pra Rusinë, për furnizimet me gaz, dhe nuk keni pse të shqetësoheni për gaz apo ngrohje. Kjo para një krize të pashembullt në tregun e gazit në Evropë. Muajt e fundit çmimi është shumëfishuar. Në fillim të tetorit madje çmimi i gazit arriti dhjetëfishin e çmimit mesatar të vitit 2020. Ekspertë të ndryshëm të politikës, mediat, politikanët në perëndim kanë dyshimin se Gazprom e ka ashpërsuar me qëllim mungesën e energjisë në Evropë, për të rritur presionin ndaj Gjermanisë dhe BE-së me qëllim që të marrë një leje më të shpejtë për gazsjellësin Nord Stream 2, madje për të dyja drejtimet, gjë që ka nevojë që BE-ja të bëjë përjashtime në ligjet e saj. Për këtë Putini u ra daulleve fort edhe në hapjen e Javës Energjetike në Rusi.
Pas kësaj daljeje publike të Putinit forcohet përshtypja se Moska po ndjek një qëllim të dytë strategjik. Për këtë të flet edhe këmbëngulja e vazhdueshme me të cilën përfaqësues të lartë rusë, media zyrtare ruse apo multiplikatorë jo zyrtarë në mediat sociale lëvdojnë praktikën e dikurshme të marrëveshjeve afatgjata të furnizimit. Kështu vendet e BE-së do të largoheshin nga praktika e tregtisë në bursa me gazin.
Tonin dhe drejtimin e ka përcaktuar Putini, që asnjëherë nuk ka bërë përpjekje ta fshehë se politikën e Gazpromit e bën ai. “Ishin ata të ‘mençurit’ nga mandati i mëparshëm i Komisionit Evropian që e lidhën çmimin e gazit me tregun, dhe ja ku e kemi tani rezultatin”, ironizoi Putini në një konferencë shtypi që në shtator. Një muaj më vonë, kur çmimi kishte arritur gati 2000 dollarë, kreu i Kremlinit e përsëriti kritikën. “Në të vërtetë ishin ekspertët nga Komisioni i mëparshëm Evropian, sidomos ekspertët britanikë që bënë propozimin ta tregtonin gazin në bursë, e lançuan këtë ide dhe e zbatuan”. Sipas Putinit, tani pas Brexit-it faturën e paguajnë konsumatorët në Evropën kontinentale. Të njëjtën kritikë e përsëriti ambasadori rus në BE, Vladimir Tshishov, në një intervistë për “Financial Times”. Marrëveshjet afatgjata me Rusinë, sipas diplomatit, garantojnë siguri furnizimi, sasi të stabilizuara të gazit dhe çmimet, “por erdhi Brukseli me idenë që të ndryshojë sistemin”. Sipas Tshishovit “ne e dimë që rregullat e tregut në disa situata janë të vlefshme, por për situata të tjera tërësisht të pavlefshme.”
Por, shtrohet pyetja: pse tregtia me gazin në bursë, kaq shumë e kritikuar nga Moska, funksionoi kaq vite pa probleme dhe pikërisht këtë verë ekuilibri u prish e në shtator e tetor praktikisht pësoi kolaps. Mungesa akute e gazit në Evropë ka disa arsye, ky është mendimi i njëzëshëm i ekspertëve. Ndër të tjera përmendet mos mbushja sa duhet e rezervave të gazit pas dimrit të ftohtë 2020/2021, furnizimi me preferencë i Azisë me gaz ku paguhen çmime më të larta, një konsum më i madh i gazit për prodhimin e rrymës elektrike për shkak të mungesës së erës për muaj me radhë dhe punime të zgjatura riparimi në gazsjellësit norvegjezë.
Por, pse atëherë në këtë situatë Rusia nuk i ka dalë zot përgjegjësisë si lidere furnizuese e gazit e BE me rreth 40 për qind? Gazpromi mund ta kishte rritur sasinë e furnizimit në tregun evropian për shkak të rritjes së kërkesës dhe kështu të fitonte shuma marramendëse,
Ndaj këtij aspekti tërheq vëmendjen eksperti kritik rus i Kremlinit, Mihail Krutichin, në një intervistë me gazetën “Novaja Gazeta”. “Në vend të përdorë rritjen e çmimeve për të arritur fitime më të mëdha nga shitjet e gazit me çmime të larta, Gazpromi vendosi të ndalë plotësisht tregtinë në tregjet e përditshme elektronike dhe se në tremujorin e katërt dhe vitin e ardhshëm nuk do të ofrojë më sasi shtesë të gazit në tregjet elektronike të gazit”.
Krutichin e krahason këtë taktikë me metodën puno sipas rregullores: të gjitha detyrimet nga kontratat e nënshkruara përmbushen, por Evropa nuk merr më sasi shtesë të gazit. Ai shikon pas kësaj taktike motive politike. Edhe korrespondenti në Moskë i “Frankfurter Allgemeine Zeitung”, Friedrich Schmidt është i këtij mendimi. Nën titullin “Dorëheqje e çuditshme nga paratë”, ai analizon se sjellja e Rusisë në krizën e gazit “i vë para enigmave analistët e ekonomisë”: Gazprom përmbush detyrimet kontraktore afatgjata, por nuk e kap shansin të fitojë më shumë para për të zgjeruar bizneset në tregjet elektronikë. Njohësi i Rusisë është i mendimit, se Gazpromi zbaton urdhrat e Kremlinit.
A ka të bëjë mungesa e gazit aktualisht dhe bojkotimi prej Gazpromit i tregut të bursës evropiane, me faktin që Kremlini po e përdor këtë moment që të thajë tregun e gazit për të diskredituar BE? A është kjo llogaria e Moskës?
Kush e dëgjoi Putinin këtë javë në hapjen e Javës Energjitike, i është bërë e qartë se njoftimet se Rusia do të rrisë furnizimet me gaz për Evropën, janë të përshpejtuara. Putini nuk foli për tregun evropian të gazit, por “partnerët tanë”. Që do të thotë për gaz shtesë mund të shpresojnë nënshkruesit e marrëveshjeve afatgjata. Kjo nuk është më fushatë publicitare, kjo duket më shumë si presion. Një sukses Gazpromi mund ta paraqesë që tani: së fundmi Hungaria nënshkroi një marrëveshje 15 vjeçare me koncernin shtetëror rus. Nëse edhe shtete të tjera të BE-së rikthehen tek marrëveshjet afatgjata me Gazpromin, atëherë kjo do ta çimentonte me vite pozicionin dominues rus në tregun evropian të gazit dhe energjisë, dhe konkurrentët e gazit të lëngshëm nuk do të ishin më tërheqës.
Në të njëjtën kohë marrëveshje të tilla afatgjata godasin Green Deal-in e BE-së, planin ambicioz të uljes së emetimeve të gazit dhe përpjekjet e BE-së për mbrojtjen e klimës. Sepse, vendet e BE-së do të duhej që deri nga mesi ose fundi i viteve 30-të të importonin sasi të mëdha gazi në BE, kjo kur energjitë e rigjenerueshme do të duhej të merrnin hov në këtë dekadë. Por, ndoshta Moska do të arrijë pikërisht këtë. /DW/