“Në 50 vitet e ardhshme, nuk do të gjeni një lider izraelit që do t’ju propozojë atë që unë ju propozoj tani. Nënshkruani! Nënshkruani dhe le të ndryshojmë historinë!”
Ishte viti 2008. Kryeministri i Izraelit Ehud Olmert po i lutej udhëheqësit palestinez të pranonte një marrëveshje që ai besonte se mund të kishte sjellë paqe në Lindjen e Mesme.
Ishte një zgjidhje me dy shtete – një perspektivë që sot duket e pamundur.
Nëse do të zbatohej, do të kishte krijuar një shtet palestinez në më shumë se 94% të Bregut Perëndimor të pushtuar.
Bëhet e ditur se harta që Olmert kishte hartuar tani ka një status thuajse mitik.
Interpretime të ndryshme janë shfaqur ndër vite, por ai nuk e ka zbuluar asnjëherë për mediat.
Deri tani.
Në Izrael dhe Palestinë: Rruga drejt 7 tetorit – në serinë më të fundit nga regjisorja e dokumentarëve Norma Percy e disponueshme në iPlayer nga e hëna, Olmert zbulon hartën që ai thotë se i tregoi Mahmoud Abbas në një takim në Jerusalem më 16 shtator 2008.
“Kjo është hera e parë që e ekspozoj këtë hartë në media”, dëgjohet të thotë ai.
Ai tregon në detaje territorin që propozoi t’i aneksohej Izraelit – 4.9% e Bregut Perëndimor.
Kjo do të kishte përfshirë blloqet kryesore të vendbanimeve hebreje – ashtu si propozimet e mëparshme që datojnë në fund të viteve 1990.
Në këmbim, kryeministri tha se Izraeli do të heqë dorë nga një sasi e barabartë territori izraelit, përgjatë skajeve të Bregut Perëndimor dhe Rripit të Gazës.
Dy territoret palestineze do të lidheshin nëpërmjet një tuneli apo autostrade – sërish, diçka që ishte diskutuar më parë.
Në film, Olmert kujton përgjigjen e liderit palestinez.
Ai tha: “Kryeministër, kjo është shumë serioze, është shumë, shumë, shumë serioze”.
Më e rëndësishmja, plani i tij përfshinte një zgjidhje të propozuar për çështjen e Jerusalemit, shkruan BBC, përcjell Telegrafi.
Secila palë do të ishte në gjendje të pretendonte pjesë të qytetit si kryeqytetin e tyre, ndërsa administrimi i “pellgut të shenjtë” – duke përfshirë Qytetin e Vjetër, me vendet e tij fetare dhe zonat ngjitur – do t’i dorëzohej një komiteti të besuarve të përbërë nga Izraeli, Palestina, Arabia Saudite, Jordania dhe SHBA-ja.
Implikimet e hartës, për vendbanimet hebraike, do të kishin qenë kolosale.
Nëse plani do të ishte zbatuar, dhjetëra komunitete, të shpërndara në të gjithë Bregun Perëndimor dhe Luginën e Jordanit, do të ishin evakuuar.
Kur kryeministri i mëparshëm izraelit, Ariel Sharon, largoi me forcë disa mijëra kolonë hebrenj nga Rripi i Gazës në vitin 2005, kjo u konsiderua si një traumë kombëtare nga ata të së djathtës izraelite.
Evakuimi i pjesës më të madhe të Bregut Perëndimor do të kishte përfaqësuar një sfidë pafundësisht më të madhe, duke përfshirë dhjetëra mijëra kolonë, me rrezikun real të dhunës.
Por plani nuk u zbatua kurrë.
Në fund të takimit, Olmert refuzoi t’i dorëzonte një kopje të hartës Mahmud Abbas, nëse lideri palestinez nuk e nënshkruante atë.
Abbas refuzoi, duke thënë se duhej t’u tregonte ekspertëve të tij hartën, për t’u siguruar që ata të kuptonin saktësisht se çfarë po ofrohej.
Olmert tha se të dy ranë dakord për një takim të ekspertëve të hartave të nesërmen.
“Ne u ndamë, ju e dini, sikur jemi gati të nisim një hap historik përpara”, tha ai.
Megjithatë, takimi i dytë nuk ndodhi kurrë.
Ndërsa po largoheshin nga Jerusalemi atë natë, shefi i kabinetit të Presidentit Abbas, Rafiq Husseini, kujton atmosferën në veturë.
“Sigurisht, qeshëm”, thotë ai në dokumentar.
Edhe palestinezët besonin se plani ishte “i vdekur”.
Ndërsa Olmert, i përfshirë në një skandal korrupsioni, kishte njoftuar tashmë se ai po planifikonte të jepte dorëheqjen.
Raportohet se situata në Gaza gjithashtu i ndërlikoi gjërat.
Pas muajsh sulmesh me raketa nga territori i kontrolluar nga Hamasi, Olmert urdhëroi një sulm të madh izraelit, Operacionin Cast Lead, në fund të dhjetorit, duke shkaktuar tre javë luftime intensive.
Por sipas Olmert, do të kishte qenë “shumë e zgjuar” që Abbas të nënshkruante marrëveshjen.
Pastaj, nëse një kryeministër i ardhshëm izraelit do të përpiqej ta anulonte atë, “ai mund t’i kishte thënë botës se dështimi ishte faji i Izraelit”.
Zgjedhjet izraelite pasuan në shkurt.
Benjamin Netanyahu i Likudit, një kundërshtar i zëshëm i shtetësisë palestineze, u bë kryeministër.
Plani dhe harta e Olmertit u zbehën nga pamja.
Ish-kryeministri thotë se është ende duke pritur për përgjigjen e Abbasit, por plani i tij që atëherë i është bashkuar një liste të gjatë të mundësive të humbura për t’i dhënë fund konfliktit izraelito-palestinez.
Ndryshe, në vitin 1973, ish-diplomati izraelit, Abba Eban, tha se palestinezët “nuk e humbasin kurrë një mundësi për të humbur një mundësi”.
Është një frazë që zyrtarët izraelitë e kanë përsëritur shpesh në vitet që pasuan.
Por bota është më e ndërlikuar se kaq, veçanërisht pasi të dyja palët nënshkruan Marrëveshjen historike të Oslos në 1993.
Procesi i paqes i nisur nga një shtrëngim duarsh midis ish-kryeministrit izraelit Yitzhak Rabin dhe udhëheqësit palestinez Yasser Arafat pati momente shprese të vërtetë, të shoqëruara nga tragjedia.
Në fund të fundit, rezultoi në dështim.
Në janar 2001, në vendpushimin egjiptian të Tabës, negociatorët izraelitë dhe palestinezë panë edhe një herë kornizat e një marrëveshjeje.
Një anëtar i delegacionit palestinez vizatoi një hartë të përafërt në një pecetë dhe tha se, për herë të parë, ata po shikonin skicat e përafërta të një shteti palestinez të zbatueshëm.
Por bisedimet ishin të parëndësishme, të mbytura nga dhuna që shpërtheu në rrugët e Bregut Perëndimor dhe Gazës, ku kryengritja e dytë palestineze, ose “intifada”, kishte shpërthyer shtatorin e kaluar.
Edhe një herë, Izraeli ishte në mes të një tranzicioni politik.
Kryeministri Ehud Barak kishte dhënë tashmë dorëheqjen.
Ariel Sharon e mposhti disa javë më vonë.
Harta në pecetë, ashtu si harta e Olmertit tetë vjet më vonë, tregoi atë që mund të kishte qenë Lindja e Mesme. /Telegrafi/