Përveç zgjidhjes së fatit të të zhdukurve, varrezat masive me trupa të shqiptarëve të vrarë gjatë luftës ne Kosovë, të gjetura në Serbi, janë edhe çështje e ballafaqimit me të kaluarën dhe vendosjes së drejtësisë.
Më shumë se 20 vjet nga zbulimi i varrezave të para masive në Serbi ende nuk ka përparim në hetimin dhe përballjen me të vërtetën për këtë ngjarje tragjike. Deri sa institucionet e Serbisë tregojnë se janë duke bere gjithçka qe te hulumtohen lokacione te dyshuara, dhe trupat e gjetura te dorëzohen familjareve, prokuroria nuk arrin te jep asnjë përfundim.
Velko Odalloviq, Kryetari i Komisionit te Qeverisë së Serbisë për Persona të Zhdukur, thotë për RTK-në se gërmimet ne te gjitha lokacione te dyshuara po kryhen me urdhër të Prokurorisë Serbe për Krime Lufte, dhe ne baze te kërkesave te Prishtinës. Sipas tij, pas zbulimin e mbetjeve mortore, ato identifikohen dhe më pas u dorëzohen familjarëve.
“Deri më tani, 917 trupa janë gjetur në varreza masive në Batajnicë, Petrovo Sello, Peruqac, Rudnica dhe Kizhevak, të cilat të gjitha janë identifikuar dhe dorëzuar familjeve. Janë kontrolluar edhe dhjetëra lokacione të tjera si varreza masive të mundshme dhe në këtë moment nuk kemi më asnjë kërkesë nga delegacioni i Prishtinës për të cilat nuk kemi vepruar, përfshirë Shtaval si lokacion të fundit”, tha Odalloviq.
Odalloviq deklaroi se Beogradi i ka përmbushur obligimet e veta duke vepruar sipas kërkesave të delegacionit të Prishtinës.
“Asnjë organ kompetent në Serbi, prokuroria, policia, Ministria e Drejtësisë, kushdo që ka juridiksion në këtë drejtim, nuk na ka penguar me asnjë veprim që të bëjmë kontrolle të tilla. Ne patëm mbështetjen për këtë problem kaq humanitar dhe shumë të ndjeshëm”, tha Odalloviq.
Edhe pse zyrtarët thonë se institucionet serbe nuk po i bllokojnë kërkimet, drejtësia stagnon. Ivana Zhaniq, Drejtoresha ekzekutive e Fondit për të drejtën humanitare ne Serbi, ka deklaruar për RTK-në se në lidhje me varrezat masive ende nuk ka ndonjë reagim nga prokuroria.
“Nuk reagohet në formë të aktakuzës ndaj përgjegjës për vrasjen e atyre personave, apo atyre që kanë marrë pjesë në fshehjen e kufomave në territorin e Serbisë. Momenti i rëndësishme kur u desh të reagohej, me hetime dhe me akuza, ishte pas zbulimit të varrezën masive në Batajnicë”, tha Zhaniq.
Edhe pse prokuroria për krime lufte e miraton gërmimin e varrezave masive, pa ndonjë epilog gjyqësor e vërteta e plotë nuk do të zbulohet. Kjo është çështje humanitare por edhe e drejtësisë, tha Zhaniq.
“Do të ishte mirë që prokuroria të ndryshon qasjen e saj. Përveç identifikimit dhe dorëzimit të trupave tek familjaret, të arrihet drejtësia penale, si janë vrarë këta persona, kush është përgjegjës, por edhe kush është përgjegjës per varrosjen e tyre në varrezat masive në Serbi për 20 vjet”, tha ajo.
Për momentin edhe 1620 persona në Kosovë konsiderohen si të zhdukur. Së fundmi, presidenti i Serbise Alleksandar Vuçiq duke folur ne GLOBSEC forum ne Bratisllavë, tha se beson se “të dyja palët nuk janë larg nga mundësia e arritjes së marrëveshjes për personat e zhdukur dhe energjinë”. Mirëpo, detaje të tjera nuk dihen.
Sipas Odalloviqit, delegacionet që punojnë për këtë çështje në Bruksel janë në fazën e vazhdimit te negociatave dhe harmonizimit.
“Na duhet një erë e re në shpinë, fola edhe në Bruksel që Komisioni Evropian të na ndihmojë ta largojmë këtë çështje nga skena politike, duke vepruar sipas kërkesave të Beogradit apo Prishtinës dhe duke e kthyer atë në kornizën civilizuese, humanitare. Sepse këtë ia kemi borxh familjeve tona, qe po na shikojnë dhe kërkojnë rezultate”, tha ai.
Në të njëjtën kohë, sipas Odalloviqit, Beogradi ka kërkesat ndaj Prishtinës. Pala serbe i ka dorëzuar palës kosovare kërkesat për të kontrolluar nëntë lokacione ne Kosove, tha ai duke shtuar se “ato kërkesat janë akoma në tryezë në Prishtinë për më shumë se një vit”, raporton televizioni publik.