Nuk më kujtohet saktësisht se kur e kisha dëgjuar emrin Shkup, por e dija se ky ishte një qytet i madh dhe se gjendej diku larg. I dëgjoja njerëzit që e shqiptonin shpesh këtë emër. Nga bisedat e tyre mundohesha të shkëpusja fragmentet ku flitej për Shkupin dhe me to të krijoja një pamje në mendjen time. Megjithatë, pamja imagjinuese ishte mjaft e mjegulluar dhe nuk arrija ta qartësoja.
Sapo kisha filluar të shkoj në shkollë dhe më duheshin edhe disa vite për të mbërritur te lënda e Dituri-Natyrës dhe Shoqërisë, ku mund të merrja njohuri për këtë qytet. Kisha krijuar një dëshirë të papërshkruar që ta shihja Shkupin.
Deri atëherë këtë qytet e kisha parë në dy fotografi. Në njërën ishte babai im, që shihej i ndalur në një trotuar së bashku me dy njerëz të tjerë. Aty shiheshin edhe nja dy ose tri shtëpi, të cilat nuk dalloheshin shumë nga ato të qytetit tonë. Kjo ishte nga koha kur ai kishte punuar atje, disa muaj pas tërmetit të madh që kishte përjetuar ky qytet.
Një fotografi tjetër kishte pamje më të bukur dhe më të gjerë. Në të shihej një urë dhe pas saj disa ndërtesa të bukura me një shesh të gjerë. Kjo ishte një panoramë të cilën e shihja te një fqinj i joni, i cili këtë e kishte vendosur në një kornizë ku kishte edhe disa fotografi të tjera dhe e cila qëndronte e varur në mur si një gjë me vlerë që meriton të ruhet. Fqinjit tonë këtë panoramë ia kishte dërguar dikush nga ky qytet. Ajo ishte me ngjyra dhe kjo më tërhiqte ta shikoja sa herë që më vinte rasti.
Një tjetër gjë që më bënte të mendoja për Shkupin ishte edhe radiogramafoni Portorož, të cilin e mbanim mbi një raft. Në ballin e qelqtë të tij, aty ku shkruheshin emrat e qyteteve, ishte edhe Shkupi. Madje, e dija që në gjuhë tjetër i thoshin Skopje, pasi që kështu figuronte në mesin e emrave të radiostacioneve të botës. Por, aty nuk mund të shihja gjë. Ekzistonte një kohë e veçantë kur babai im ose dikush tjetër nga të mëdhenjtë e familjes sonë, e gjente këtë stacion dhe dëgjonim muzikë ose lajme në shqip, por edhe në gjuhë tjera.
Sikur të kishim televizor, situata me siguri do të ishte ndryshe dhe unë nuk do t’ia bëja vetes të gjitha këto pyetje. Por, televizori në shtëpinë tonë erdhi disa muaj pas shkuarjes sime në Shkup.
“Shkupit i vjen era shehër” – thoshte gjyshja ime, e cila edhe pse ishte e lindur dhe e rritur në fshat. Unë isha i bindur se asaj i pëlqente qyteti më shumë. Kaq thoshte gjyshja ime për këtë qytet kur përmendej emri i tij.
Ka ekzistuar një kohë kur babai im shkonte shpesh në Shkup. Kur një ditë ai më tha se do të më merrte edhe mua, u gëzova pa masë. Më në fund do të shkoja në një qytet të madh, për të cilin kisha dëgjuar aq shumë. Nuk ndodhte që njeriu të shkonte shpesh në Shkup. Madje, nga shokët e mi nuk kishte asnjë që kishte qenë në këtë qytet. Unë isha i pari dhe kjo do të thoshte shumë për mua. Kur mora vesh se të nesërmen do të niseshim herët në mëngjes, gati fluturova nga gëzimi. Tërë natën mendoja se si do të ishte Shkupi. Kush mund të flinte atë natë?!
Në qytetin tonë, para hotel Evropës, parkoheshin dy autobusë. Ky ishte stacioni i tyre. Autobusët gjithmonë i shihja të vendosur shpinë për shpinë, njëri me kokë i kthyer nga Ferizaj kurse tjetri nga Bujanoci. E dija që atë ditë ky i dyti ishte për ne. Ishte hera e parë që po hipja në autobus dhe kjo për mua ishte ndodhi për ta mbajtur mend. Sa herë i kisha shikuar këta dy autobusë kur kaloja atypari. Sillesha rreth tyre dhe ndalesha për t’i shikuar sikur të isha ndonjë lloj inspektori. Që të dy kishin ngjyrë të kuqe dhe shkallë nga pas, në të cilat ngjitej një njeri me kapelë dhe uniformë si të postierit për t’i vendosur valixhet sipër. Ky njeri ishte konduktori, por mua më dukej i rëndësishëm sikur të ishte anëtar ekuipazhi i ndonjë anije kozmike. Njerëzit shtyheshin gjithmonë te dera dhe unë nuk e kuptoja që e kishin për të zënë vende. Këta udhëtarë, për mua, ishin me fat pasi kishin rastin të hipnin në autobus dhe me siguri shkonin diku ku kishin dëshirë. Ku shkonin këta njerëz, e pyesja veten?
Atë mëngjes të fundit të shtatorit unë e dija ku shkoja. Unë dhe babai im do të shkonim në Shkup. Që të dy kishim veshur rrobat më të mira që kishim. Derisa pritnim para autobusit që të hapej dera, duke kërcyer, mundohesha të shikoja brendësinë e tij. Dielli sapo kishte lind, por lagështia e mëngjesit të asaj vjeshte që ishte shtresuar në xhama nuk më lejonte të shihja gjë. Turma e njerëzve rritej dhe, me këtë, edhe zhurma e bisedave të tyre. Nuk udhëtonin të gjithë me ne, siç u pa më vonë. Gjysma e tyre kishin ardhur për të përcjellë gjysmën tjetër. Disa edhe qanin. Mendoja se ndaheshin përgjithmonë dhe shkonin diku larg. Më larg se në Shkup, me siguri.
Kur shoferi e hapi derën, ne filluam të hyjmë brenda. Zumë vend nga mesi në karriget që ishin të drunjta dhe të lëmuara. Brendinë e autobusit e kaploi një kundërmim i naftës që lëshonte motori, i cili kur u ndez, me gjëmën e tij, e theu qetësinë e atij mëngjesi. Ata që mbetën jashtë silleshin rreth autobusit për të parë se ku ishin ulur njerëzit e tyre që i përcillnin. Dikur autobusi u nis dhe, së bashku me të, edhe ata që ishin jashtë. Vinin në të dyja anët e tij dhe me dorë vazhdonin përshëndetjet lamtumirëse. Kur autobusi mori shpejtësi, rrotat e tij filluan të nxirrnin një zhurmë që dilte nga rrotullimi mbi kalldrëm. Më kaploi një ndjenjë e veçantë. I shihja ndërtesat që i njihja, por tashti i shikoja nga një pozitë më e lartë dhe duke lëvizur sa isha ulur.
Në dalje të qytetit kryhej kalldrëmi. Nga aty rruga e shtruar me zhavorr vazhdonte si një segment i pafund. Kur autobusi mori shpejtësi më të madhe, prapa u ngrit një pluhur i dendur, që dukej si mur, i cili e bllokoi pamjen e qytetit që po e linim pas. Bëme gati dy orë rrugë deri në Bujanoc, ku ndërruam autobusin, se ky i joni nuk shkonte më larg. Aty morëm një autobus tjetër që vinte nga diku larg e që shkonte në Shkup.
Dy gra, që ishin ulur në karriget e para, zbritën dhe ne u ulëm në vendet e tyre. Më vonë do ta shihja sa me fat që isha që zumë këto dy vende, nga ku kishim shikim të papenguar të vendeve të panjohura që do të shfaqeshin para meje. Ky ishte një autobus luksoz me karrige të buta dhe xhama të pastër. Pjesët e epërme të karrigeve, aty ku vendosej koka, ishin të mbështjella me pëlhurë të bardhë. Kur autobusi doli nga qyteti, të cilin e vërejta se ishte më i vogël se i joni, mori një kthesë në të djathtë dhe hyri në një rrugë të gjerë, të gjatë dhe të asfaltuar. Ishte hera e parë që shihja asfalt. Autobusi mori drejtimin për Preshevë dhe para nesh papritmas doli një fushë e gjerë, të cilës vjeshta po ia humbte gjelbërimin, duke i dhënë ngjyrat e saja të bukura. Dielli që dilte mbi një kodër, nga ana e majtë, tashti e kishte përzënë mëngjesin dhe i jepte fushës pamje magjepse. Pamja ishte si nga një ëndërr e bukur e vendit më të dëshiruar.
Pas pak minutave në horizont u shfaq treni që vinte nga drejtimi i kundërt në anën tonë të djathtë. Sa më afër që vinte, zgjatej më shumë. Ishte hera e parë që shihja tren. O Zot, sa i madh që ishte! Autobusi, i cili mua më dukej i madh, nuk kishte gjasa të matej me të. Treni duhej të ishte edhe i rëndë, prandaj e kishte rrugën e vet të hekurt dhe ku nuk mund ta pengonte askush.
Hekurudha vazhdonte paralel me autostradën dhe në këtë pjesë nuk ishte më larg se një kilometër nga ku e shikoja unë. E përcolla zhdukjen e trenit me sy duke u kthyer pas karriges. Pastaj, vazhdova të mahnitesha me pamjen e fushës të cilën në mes e ndante autostrada dhe hekurudha. Në këtë pjesë autobusi shkonte aq shpejt, saqë mua më dukej se fluturonte. E shikoja rrugën e gjatë dhe të drejtë, e cila zhdukej duke përfunduar atje larg në një pikë të cilën nuk e arrinim dot, edhe pse i afroheshim vazhdimisht me nxitim. Duke i shikuar se si vinin në drejtim tonin ato vijat e bardha të ndërprera në mes të asfaltit që nuk soseshin kurrë, më zuri gjumi. Nuk u zgjova deri kur hymë në Kumanovë. Aty më zgjoi babai, pasi që e dinte se unë kisha dëshirë ta shihja edhe këtë qytet. E dija që tezja e babait tim jetonte aty, por kësaj radhe nuk do ta vizitonim se shkonim në një vend më të rëndësishëm.
Rruga më dukej se zgjatej shumë. Para se të hynim në qytet, ndodhi një ngjarje që e shkurtoi kohën e pritjes time të padurueshme. Në një moment autobusi iu afrua një biçiklete, të cilën dukej se e ngiste një njeri në moshë. Ai shkonte ngadalë dhe nuk e lironte rrugën. Në pjesën e prapme, mbi rrotë, biçikleta kishte një shportë të metaltë në forme rrjete, të mbushur me molla. Kur shoferit i humbi durimi, i ra burisë e cila lëshoi një jehonë të fuqishme dhe të thekshme. Kjo e trembi çiklistin dhe rrota e parë e biçikletës u lakua në të djathë pastaj në të majtë. Disa herë duke i përsëritur këto lëvizje biçikleta u rrëzua së bashku me çiklistin. Mollët e kuqe dolën nga shporta dhe u shpërndanë duke u rrokullisur nëpër asfalt. Të gjithë ata në autobus që e panë këtë ngjarje qeshën me zë të lartë. Më së shumti qeshi shoferi, i cili ishte shkaktari i kësaj shfaqjeje. Çiklisti dikur u ngrit dhe filloi të vinte në drejtim të autobusit me duar të ngritura në ajër duke bërtitur. Zëri i tij nuk dëgjohej, por me siguri e shante shoferin për gjestin e pahijshëm që e detyroi të rrëzohej. Në këtë rast shoferi i ra burisë edhe një herë dhe i dha shenja që t’i mblidhte mollët se përndryshe do t’ia shkelte. Çiklisti u detyrua ta bënte atë që i tha shoferi. I mblidhte mollët dhe drejtohej nga shoferi dhe përsëri shante ose mallkonte. Udhëtarët në autobus qeshnin. Unë nuk e kuptoja momentin qesharak të kësaj ngjarje dhe nuk qeshja.
Më në fund hymë në Shkup. Kur dolëm nga autobusi, një valë e motit të nxehtë ma sulmoi fytyrën. Edhe në fund të shtatorit dielli shkëlqente sikur në ditët e verës në qytetin tonë. Stacioni ishte plot autobusë të parkuar, që prisnin udhëtarë dhe plot të tjerë hynin e dilnin nga aty. Asnjëherë nuk kisha parë kaq shumë autobusë. Një zë i thekshëm që doli nga altoparlanti më trembi. Nuk e kuptoja gjuhën, por ma marrte mendja se duhej të ishte paralajmërimi i orarit të autobusëve. Nga bisedat e njerëzve të shumtë dhe nga lëvizjet e tyre, në veshët e mi vinte një zhurmë, të cilën nuk e kisha dëgjuar më parë.
Kishte aq shumë njerëz aty, saqë nga frika se do të humbja, e kapa babanë për dore. Nga aty shkuam në një stacion tjetër dhe sërish morëm një autobus që na çoi te një vend ku babai im e takoi një njeri. Merre me mend, shkonim me autobus te dikush që jetonte në të njëjtin qytet. E dija unë që Shkupi ishte i madh, por se duhej udhëtuar me autobus nga lagja në lagje, këtë nuk e kisha pritur. Kaq i madh, pra, ishte Shkupi. Rrugës, nga dritaret e autobusit, pashë gjithë ato ndërtesa të mëdha. Sa shumë automjete të llojllojshme që qarkullonin në rrugët e gjëra! Trotuaret, përskaj rrugës, ishin plot njerëz, që nxitonin në punët e tyre.
Po me autobus sërish u kthyem në qendër dhe zbritëm në një stacion afër urës. Kaluam urën dhe hymë në pjesën e vjetër të qytetit. Në një qebaptore u ulëm për të ngrënë bukë. Aty kam ngrënë qoftet më të shijshme. Herë pas herë, fytit teposhtë, çoja nga disa gllënjka të “Cocta"-s, një pije e zezë e cila gjithmonë më ka pëlqyer. Hanim jashtë, nën hijen e çatisë së qebaptores, dhe kjo më mundësonte t’i shikoja edhe kalimtarët e shumtë.
Dukej që në Shkup çdo ditë ishte ditë pazari. Gjithë ato dyqane që ishin në një vend. Pasi hymë në shumë dyqane, në njërin prej tyre babai m’i bleu një palë çizme, pasi që dimri po afrohej. Ato ishin ngjyrë kafe, të punuara nga lëkura dhe brenda kishin një shtresë leshi. Anash, në pjesën e brendshme të zogut të këmbës, mbylleshin dhe hapeshin me zinxhirë. Me gëzim të madh i mbaja nën sqetull duke e shtrënguar paketën në të cilat i vendosi shitësi. Asnjëherë nuk kisha pasur diçka më të bukur. Duke ecur dhe duke vrojtuar çdo gjë, e ndjeja aromën e lëkurës që lironin çizmet, edhe pse ishin të mbështjella dhe të paketuara. Aroma të ndryshme, por të këndshme, vinin nga gjithkah. Shkupit, vërtet, i vinte era shehër.
Nga aty dolëm sërish në një treg tjetër, te ai i pemëve dhe i perimeve, i cili më dukej se ishte i pafund kur e krahasoja me atë të qytetit tonë. Pastaj kaluam rrugën e gjerë dhe, mbi një urë, edhe një rrugë tjetër me automjete, që nuk pushonin në të dyja drejtimet dhe që lëviznin me një shpejtësi të madhe. Matanë rrugës ku shkonim ne, shtëpitë, për çudi, dukeshin të vogla dhe të ngjitura me njëra tjetrën. Dukej sikur që nuk kishin fare oborre.
E tillë ishte edhe shtëpia e kushëririt tonë, ku bujtëm atë natë. Shtëpia, edhe pse dykatëshe, ishte e vogël dhe në mes kishte oborr vetëm për një tavolinë dhe disa karrige. Sa shumë u gëzuan njerëzit e shtëpisë kur hymë brenda. Të befasuar për të mirë, të gjithë na përqafuan. Ne, atëherë, nuk i paralajmëronim vizitat siç bëjmë sot.
Kushëriri im kishte pesë vajza, të moshës që nuk dallonin shumë nga unë. Në mbrëmje, me to, dola në qytet. Në një vend afër urës blemë akullore. Ishin më të shijshme se ato që i blija te “gorani” i lagjes time. Këdo që takonim, ato, me mburrje, u tregonin se më kishin kushëri. Kushërirat më dolën shumë llafazane. Ato, të gëzuara, flitnin me këdo që e takonin dhe mua më dukej se e tepronin. Në realitet, më dukej se të gjithë fëmijët që shihja, flisnin më shumë, ecnin më shumë dhe lavdëroheshin më shumë seç duhej. Megjithatë, ishin të veshur më mirë se moshatarët e qytetit tim.
Kjo ishte pikëpamja ime, të cilin e formova shpejt për fëmijët e këtij qyteti, por nuk isha i sigurt nëse kisha të drejtë. Mund të isha edhe gabim, pasi që unë vija nga një qytet i vogël krahasuar me Shkupin. Për herë të parë fillova ta ndjej efektin e provincializmit.
Në mbrëmje, para se të shkoja të flija, erdha në përfundim se në Shkup ishte gjithçka më mirë se kudo tjetër. Sikur të mos më vinte turp, do t’i merrja çizmet dhe do të flija me to, duke i përqafuar.
Babai im thoshte se kushëriri tij kishte gabuar që kishte shkuar në Shkup për të jetuar. Në heshtje unë nuk pajtohesha me të. “Ku ka më mirë se në Shkup?” – e pyesja veten, duke i shtrënguar çizmet e reja. Në autobus, duke u kthyer në shtëpi, i gëzohesha dimrit dhe isha në pozitë që të lutesha që ai të vijë sa më shpejt.
Ky ka qenë ekskursioni më i dobishëm që kam bërë me babanë tim ndonjëherë. Nga atëherë, shumë gjëra i kisha më të qarta dhe kjo vizitë ndikoi në vetëdijen time dhe më mbeti përherë në kujtesë.
(Marrë nga: Shenja)