Nga: Ledi Shamku-Shkreli
Duke shetit nëpër lulishtet e FB-së, befas më ze syu këtë postim të mikut tim Niko Kotherja, të cilin e falenderoj për ndamjet bujare.
Është një tekst liturgjik gatitë siç vihet re prej meshtarit A. Ferrari dhe “siellun shkyp” prej dom Ndre Logorecit, te shqipja e të cilit po ndalem. E madje veç te një fjalë.
Më ra në sy nëntitulli “Daa n’kater ōrt”, pra ndarë në katër… çfarë? Ç’është kjo fjalë që s’e kam hasë kurrë? Dij se “Urdhëni” në shqipen e vjetër del me “O”, pra “Ordhën”… a thua “ōrt” të jetë një variant i “ordhën”? Si larg me duket..
Përderisa shkruhet me “o” të gjatë, del se forma e rregullt e kësaj fjalë është “Ortë/Orta”. Ç’është ORTË?
Hap fjalorin dhe e gjej:
Ortë f. vjet.
Grup njerëzish të një moshe, të një mjeshtërie ose të një shkalle nëpunësie; kategori. Ortë e madhe. Orta e tregtarëve (e nëpunësve të lartë).
S’i gjendet orta dikujt a diçkaje nuk i gjendet shoku dikujt; nuk gjendet diçka tjetër si ajo, s’i gjendet shoku a shoqja.
Fjalori ndalon këtu, por sakaq i ka ndezur “urët”.
Pra, ortë qenka grupi i ngritur sipas një tipologjie tiparesh të përbashkëta. Çka na lejon të mendojmë së këndejmi foljen “me ortu” – pra me grupu sipas ngjashmërisë themeltare. E madje nga folja “me ortu” mundemi me mendu për emrin abstrakt prejfoljor “Ortim”. Pikërisht ky emër abstrakt ka thuajse të gjithë fushën semantike që në ligjërimin e sot shqip e mban (prej zorit) forestierizmi “asocim”. Asocim idesh a personash është tekembrama të grupuarit e ideve a personave sipas një ngjashmërie themeltare.
Nuk jam puriste e as nuk kam shtysën me qenë. Pranoj në paqe çdo fjalë që gjuha ime as ma jep e as nuk mundet të ma japë. Por dij edhe se shqipja ka nevojë ta rimëkëmbë leksikun e shenjuesve të abstragimit. E nëse në këtë rimëkëmbje mundemi me ringjallë shenjues tanët të fjetur të cilët sot nëpër fjalorë klaaifikohen si “vjet”, pra të vjetëruar.
“Orta” dhe gjithë çerdhja e derivateve të saj besoj se mund t’i vlejë kësaj rimëkëmbjeje. Tekembrama sekujt nga ne i ndodh çdo ditë një ortim idesh apo ortim ndodhish.
Pas këtij syzimi, a nuk ju rri edhe ju ca ngushtë fjala “asocim”? Edhe “shoqërizim” poashtu kërcet paksa.
