Nga: Bledar Kurti
Me të arrirë në Manila ndien ajrin e ngrohtë dhe klimën tropikale. Nga gjuha tagalog mund të të zërë veshi ndonjë fjalë në spanjisht e ndonjë tjetër në anglisht si rrjedhojë e viteve të gjata si nën pushtimin spanjoll, ashtu edhe nën juridiksionin amerikan. Fytyra të qeshura dhe sjellje me respekt. Trafik i tmerrshëm, por interesant me koloritin e xhipave dhe motoçikletave. Sapo del nga rrugët kryesore rrethohesh nga një det i gjelbër pemësh e bimësie tropikale. Në oborrin e shtëpive gjenden arra kokosi, mango, banane, e lloje pemësh që një evropian nuk mund t’ia dijë emrin. Çdo shtëpi ka një dyqan. Çdo familje shet diçka. Ushqimet duken joshëse dhe kur i provon kupton se sa e pakët dhe e vakët është menyja jonë shqiptare. Filipinet janë çlodhëse. Njerëzit janë të thjeshtë dhe pa arrogancën dhe snobizmin evropian, e sidomos atë kryeneçësinë ballkanase.
Që në ditën e parë të vizitës sime atje kuptova që ai vend më relaksonte. Po përse? Sepse ndodhej larg vendlindjes? Sepse po bëja një pauzë mendore nga habitati im i zakontë? Jo vetëm kaq, por sepse nuk mund të gjeja dot as edhe një element të vetëm që kishte lidhje me Shqipërinë. Asgjë nuk më bënte të kujtoja qoftë edhe një detaj nga atdheu im. Mbi të gjitha askush në atë vend nuk e dinte se nga binte Shqipëria, të paktën në hartë, të paktën kështu mendoja unë. Dhe kjo gjë më jepte një paqe të papërshkrueshme pasi do mund të pluskoja i çliruar nga e njohura e do eksploroja një botë tërësisht të re.
Kjo ndjesi largësie zgjati vetëm për pak ditë sepse lidhja midis Filipineve dhe Shqipërisë ishte më e hershme se sa unë. Poema më e njohur në Filipine titullohet “Florante at Laura” (Florante dhe Laura) e poetit Francisco Balagtas i njohur ndryshe edhe si Francisco Baltazar (1788-1862) i cili mbahet e vlerësohet si poeti më i madh filipinas. Titulli origjinal i kësaj poeme është “Pinagdaanang Buhay ni Florante at ni Laura sa Kahariang Albania”. Që do të thotë “Historia e Florantes dhe Laurës në Mbretërinë e Shqipërisë”. Ky është teksti më i shenjtë i letërsisë së Filipineve, që mësohet nga nxënësit e të gjithë shkollave e është shkruar mbi dashurinë e dy të rinjve në Shqipëri.
Nën këtë reflektim romantik sigurisht mund të thuhet që provohet thënia se dashuria kapërcen çdo kufi.
Historia është mbi Dukë Floranten dhe Princeshën Laura të Shqipërisë gjatë periudhës së luftës midis shqiptarëve të krishterë dhe otomanëve. Historia nis me një pyll të errët dhe të trishtë. Florante është i lidhur në një pemë dhe po lëngon për vdekjen e të atit, Dukë Briseo. Ai po çmendet duke menduar se e dashura e tij, Princeshë Laura ka rënë rob në duart e armikut të tij, Kont Adolfo. Përreth tij janë dy luanë të uritur që janë gati për ta sulmuar Floranten. Por, ai shpëtohet prej Aladinit, një princ mysliman që po kalonte në atë pyll. Si fillim Florante e konsideronte armik Aladinin për shkak të besimit të tij mysliman, por më pas i tregon historinë e tij.
Florante ishte i biri i një princeshe dhe një këshilltar mbretëror. Ai ishte rritur i lumtur, dhe i rrethuar me dashuri. Në moshën 11-vjeçare prindërit e tij, Duka Briseo dhe Princesha Floreska, e dërguan atë në Athinë për të studiuar nën Antenorin, një mësues i njohur. Atje ai u takua me Adolfon, një bashkatdhetar. Ata të dy ishin nxënësit më të zgjuar në shkollën e tyre. Pas gjashtë viteve të studimit, Florante e tejkaloi Adolfon me aftësi, talentet dhe inteligjencë, duke fituar kështu popullaritet te të gjithë. Gjatë një loje në shkollë, Adolfo tentoi të vrasë Floranten. Për fat të mirë, miku Florantes, Menandro, ndërhyri dhe e shpëtoi. Pas përpjekjes së tij të dështuar, Adolfo kthehet në Shqipëri. Një vit më vonë, Florante mori një letër nga babai i tij, në të cilën e njoftonte për vdekjen e nënës.
Pas mbërritjes së tij në Shqipëri, Florante u ftua në pallatin e mbretit. Atje, ai mbeti i mahnitur nga sytë e Laurës, bijës së Mbretit Linseo, sundimtar i Shqipërisë.
Florante u nis për në luftë kundër persëve ku qëndroi për pesë muaj para se të kthehej në Shqipëri për të parë Laurën. Kur u kthye, u befasua kur pa flamurin pers që valëvitej mbi kështjellën e mbretërisë. Ai e çliroi pallatin dhe shpëtoi të atin, mbretin dhe Adolfon. Gjithashtu shpëtoi edhe Laurën nga duart e një Emiri i cili ishte bërë gati për t’i prerë kokën. Ai u shpall “mbrojtës i Shqipërisë” për trimërinë e tij, duke nxitur kështu zilinë dhe urrejtjen e Adolfos.
Florante e mbrojti mbretërinë e Shqipërisë edhe një herë tjetër nga forcat turke. Gjatë kthimit nga beteja, atij i zunë pritë 30 mijë ushtarë nën urdhrat e Adolfos dhe u burgos për 18 ditë. Atje mësoi për fatin tragjik të babait të tij dhe mbretit të cilëve Adolfo u kishte prerë kokat. Florante u dëbua në pyll dhe u lidh në një pemë me luanët.
Pasi dëgjoi historinë e Florantes edhe Aladini tregoi historinë e tij të ngjashme. Sulltan Ali-Adab kishte akuzuar djalin e tij, Aladinin, për humbjen e betejave dhe kishte dhënë urdhër që t’i pritej koka. Flerida, e dashuruar me Aladin, iu lut sulltanit që të mos ta vriste, por thjesht ta çonte në mërgim djalin e tij. Si këmbim, Flerida do të martohej me Sulltanin, i cili ishte i marrosur pas saj. Aladini e ndërpreu tregimin e tij pasi në pyll u dëgjuan zërat e dy femrave. Ishin Flerida dhe Laura. Në kërkim të dashurisë së saj, Flerida e kishte lënë Sulltanin dhe ishte vënë në kërkim të Aladinit, në pyll kishte parë Adolfon që po dhunonte Laurën, e cila po kërkonte ndihmë. Flerida e vret me shigjetë Adolfon dhe të dyja bashkohen me të dashurit e tyre.
Florante dhe Laura u kthyen në Shqipëri ku u bënë mbret dhe mbretëreshë. Ndërsa Aladini dhe Flerida u kthyen në Persi, ku Aladini u bë sulltani i ri. Të dy mbretëritë jetuan në harmoni dhe paqe.
Kjo poemë është e vetmja në historinë e letërsisë filipinase, e cila nuk ka reshtur së botuari në edicione të reja dhe në shumë gjuhë të botës. Ajo u shkrua teksa Balagtas ishte i burgosur në burgun e Manilës rreth viteve 1835-1836, dhe u botua në vitin 1838 pas lirimit të tij. Ai, sikurse Florante ishte i dashuruar, por përfundoi në burg me akuza të rreme nga një rival i tij i pasur dhe me shumë pushtet.
“Florante dhe Laura” është një histori dashurie, por edhe një simbol patriotizmi për Filipinet, që, ashtu si Shqipëria kërkonte çlirim nga pushtuesit otomanë, edhe ata në atë kohë kërkonin lirinë nga sundimi i kolonizatorëve spanjollë.
Që në ditët e para në Filipine m’u bë e njohur kjo lidhje me Shqipërinë ndaj nisa ta lexoja menjëherë në versionin anglisht. Ndonëse ngjarjet zhvilloheshin në Shqipëri, kjo histori e bukur, romantike, por paksa e pabesueshme me luanë në një vend ballkanik, përsëri nuk më afronte me vendin tim. Por, ndër rreshtat e shumtë lexova: “Lamtumirë, Shqipëri, një vend i kalbur nga mëkati, tradhtia dhe urrejtja”. Dhe “Kanë shkuar ditët e paqes dhe drejtësisë. Të pafajshmit kanë rënë viktimë e atyre të etur për pushtet dhe para. Ata që kanë luftuar për ta shpëtuar vendin po vuajnë pa masë”.
Dhe, si mos të më kujtohej Shqipëria ime, që edhe në poemat më të largëta të globit përmendet si vendi i kalbur prej mëkatit dhe i drejtuar nga të eturit për pushtet dhe para. Si të mos më kujtohej atdheu ynë që heronj konsideron ata që nuk luftojnë por dredhojnë, dhe jo ata që i rreh zemra për të por ata që e zhvatin atë.
I prekur paksa nga surpriza e kësaj poeme, nën frymën e romantizmit dhe kombëtarisë, u ndjeva disi krenar dhe patriot, teksa vizitova monumentin e heroit kombëtar dhe mjeshtrit të penës së Filipineve, José Rizal, në të cilin ishte shkruar një thënie e tij: “Ne vdesim vetëm një herë, dhe nëse nuk vdesim siç duhet, humbasim një mundësi e cila nuk do na jepet më. Nëse dikush vdes, të paktën le të vdesë në vendin e tij, nga vendi i tij dhe për vendin e tij”.
Edhe historia e José Rizal ishte tejet frymëzuese. Ai ishte shkrimtar dhe i shpallur hero kombëtar i Filipineve si figura që nxiti revolucionin për pavarësi. U dënua me vdekje nga autoritetet koloniale spanjolle. Rizal kërkoi ta shikonte në sy skuadrën e pushkatimit por u ekzekutua pas shpine. Duke besuar në kauzën e tij ushtarët i kishin mbushur armët me fishekë bosh, por vetëm njëra ishte e mbushur siç duhet dhe një plumb i vetëm i mori jetën. Fjalët e tij të fundit ishin ato të Jezus Krishtit: “Consummatum est” – “ka përfunduar”.
Thënia e tij, “nëse dikush vdes, të paktën le të vdesë në vendin e tij, nga vendi i tij dhe për vendin e tij,” më kujtoi rilindësin e madh, dhe poetin tonë kombëtar, Naim Frashërin i cili tha “jetoni për Shqipërinë dhe vdisni për të”, e në mendjen time u përforcua bindja se dashuria dhe liria janë universale, e kësisoj lidhin kontinentet dhe vendet në çdo cep të globit.
Por, ato përçohen përmes fjalës. Si Balagtas ashtu edhe Rizal ishin shkrimtarë me penë të rëndë, e që të dy bënë revolucion jo vetëm për popullin e tyre por edhe lidhën kombe dhe kontinente. Forca e fjalës kapërcen çdo kufi gjeografik dhe vëllazëron kombe të panjohura.
“Florante dhe Laura” ashtu si edhe shumë vepra të tjera në botë të autorëve të huaj na tregon se sa magjepse është Shqipëria me misteret e saj. Ndaj vepra të tilla duhen promovuar më shumë e duhen përfshirë në tekstet shkollore në vendin tonë, pasi janë e do mbeten një lidhje epokale midis popujve të botës, sado të largëta të jenë ato, dhe Shqipërisë. /Gazeta “ExLibris”/