Fillim shekulli XXI, e zuri Ballkani në luftë dhe hasmëri me njëri-tjetrin për zgjerim territoresh apo ruajtjen e tyre. Fillim shekulli XXI e gjen Evropën në përpjekje për integrim, relativizim të pengesave në sferën e komunikimit politik e ekonomik. Ndërsa, fuqinë më të konsoliduar në të gjitha rrafshet e zhvillimit planetar, SHBA-në, në rolin e kujdestarit të paqes dhe herë-herë në rolin e ndërhyrësit ushtarak në zona të nxehta të globit (aty ku ka pushuar dialogu politik dhe diplomacia si mjet për ta shmangur konfliktin).
Në vija të trasha, pak a shumë kështu mund të ravizohet pozicioni i superfuqisë më të madhe botërore, Evropës, që pretendon të jetë djep i kulturës, civilizimit dhe shembull për rajonet tjera që ende nuk e kanë kristalizuar vizionin për të ardhmen dhe kahun e ecjes në botën e re, e cila imponon ndërthurjen e veprimeve brenda kontekstit të rregullave të lojës së globalizmit.
Ndërsa, rajoni që nuk e ndan më vetëm Adriatiku dhe vargmalet alpine, Ballkani, bën jetë në stilin e vetë, duke nxjerrë vëng syrin në cepin e dritares për të parë e kuptuar seç po ndodh afër tij; heziton të shkëputet nga pragu i shtëpisë së vjetër; vazhdon t’i bëj roje vetes, sepse nga mentaliteti i tij ende nuk ikën kusarët, piratët që zihen në pabesi me njëri tjetrin. E, në piramidën e virtyteve të personalitetit nuk e fsheh dot lakminë, dinakërinë e stërholluar dhe grabitqare.
Vend që ka mjaft dilema para vetës, për të kaluarën, të sotmen dhe të ardhmen, me ndjenja dhe koncepte të përziera nga atë që e thotë dhe për atë që nuk e bën!
Si do të dukej Evropa pa Ballkanin dhe si do të ecte Ballkani pa Evropën, ndoshta kjo mund të jetë pyetje hipotetike?
Pse nuk nmund të hyjë rajoni si “tërësi” në Evropën e bashkuar, por i ndarë në periudha kohore ? A janë të dallueshme brenda nesh ndryshimet pozitive, qasjet përafruese me kontinentin e vjetër apo edhe në këtë lojë po përpiqemi ta dëshmojnë se ishim pak më të zhdërvjelltë sa t’i bindim të tjerët – se unë nuk jam si këta, sepse ata nuk janë si unë!
Ka një realitet të hidhur mes nesh si rajon; distanca në komunikim ishte dhe mbetet e largët. Deri sa vetë nuk mund të merremi vesh për asgjë, këtë pakulturë komunikimi e mbollëm që moti ne – kush më shumë e kush më pak.
Rajoni me pak dallueshmëri vazhdon të kritikohet nga të gjitha anët, se nuk është bashkëpunues, se ekspozohet me dy pamje – atë të jashtme që nuk duket natyrale; se angazhohet për demokraci, por që nuk e ka krijuar këtë standard as brenda vetes as me të tjerët; se afirmon lirinë si vlerë universale, por ua cenon të tjerëve sa herë dhe kudo që i jepet rasti.
Kjo logjikë pak a shumë u formësua gjatë periudhës së sistemit komunist duke “abuzuar” me formulën latine forma date e se rei.
Sa kohë i duhet Ballkanit dhe ballkanasve që të mund të shihen sy me sy me njëri tjetrin? Sa kohë i duhet Evropës dhe Amerikës përtej Atlantikut ta mbajnë aktive linjën e komunikimit për 24 orë, ta ketë gatishmërinë për çdo lloj ndërmarrje veprimesh, varësisht nga situata që krijohet – qofshin ato masa të karakterit ushtarak, kërcënues, diplomatik apo të ndërmjetësimit.
Kjo gjendje nganjëherë dëshpëruese, flet se ende nuk do të mund të reduktohen trupat e angazhuara për ruajtjen e paqes dhe sigurisë, sado që në parametrat e agjendës së Paktit NATO planifikohet për reduktime të shtuara (ngjarjet në vijim vazhdojnë të sjellin tensione të reja, ndërsa vajtje-ardhjet e ushtarëve të huaj janë bërë rutinore).
Veprimet e manifestojnë deri në një masë brendinë e brendshme, por kur ka shpërputhje, vjen e zë vend demagogjia që nxjerr nënllojet e veta të shtresuara në ndërdijet e ndryshme të popujve që nuk i ndajnë vetëm kufijtë gjeografik.
Sa më pak që hapet procesi i ndryshimit të mentaliteteve, aq më shumë forcohen kufijtë e ndarjes në mendjet atyre liderthve ballkanik, që e përjashton çdo gjuhë të marrëveshjes reciproke.
Një ditë, ata që do të merren me studimin e psikologjisë kolektive të popujve, do ta vënë re një fenomen se në ndërgjegjet e ballkanasve nuk ka ekzistuar kërkimfalja as për atë që nuk është dashur të ndodh e as për atë që do të duhej të ndodhte. Koha e kërkon që në Ballkan ka nevojë për krijimin e një gjuhe të re esperanto, që më në fund të mund të merremi vesh. Nëse esperanto e Ludwik Lejzerit u krijua për ta lehtësuar komunikimin midis njerëzve dhe kombeve të ndryshme, një esperanto në Ballkan do të ishte e domosdoshme, ku ka rregulla më lehta të të mësuarit të gramatikës politike.