Historiani nga Budapesti, Antal Molnár, ka mbajtur një ligjëratë në Universitetin “Ukshin Hoti” në Prizren, për një shqiptar (peshkopin Pjetër Mazreku) që më 1620 hartoi nocionin politik të Kosovës. Në ligjëratën e tij me temën “Misionet katolike dhe origjina e ndërtimit të kombit shqiptar në fillim të shekullit të XVII-të”, Molnár, theksoi se hulumtimet rreth origjinës së kombeve dhe të nacionalizmit kanë pësuar një ndryshim të konsiderueshëm të paradigmës në dhjetë vitet e fundit. Pjesë të ligjëratës së tij mund të lexoni më poshtë.
Unë propozoj t’i lidh këto teori bashkëkohore të nacionalizmit me historinë e hershme moderne të vendeve të Ballkanit që jetonin nën sundimin osman. Në rastin e katolikëve të Ballkanit, ishte Selia e Shenjtë dhe organi i saj për misionet, Kongregacioni i Propagandimit të Besimit, i cili me konceptimin dhe strategjinë e saj të misionit të fokusuar në komb, promovoi formimin e ideve rreth identiteteve kombëtare.
Nga shqiptarët ishin priftërinjtë katolikë kryesisht misionarët dhe priftërinjtë e arsimuar në Romë dhe në Kolegjin Ilir të Loretos, i cili krijoi identitetet e para kombëtare moderne.
Pjesa më e rëndësishme e kësaj tradite kombëtare katolike ishte kulti i Skënderbeut, i cili mbijetoi në mjedisin humanist, si dhe në mesin e malësorëve katolikë shqiptarë.
Figura qendrore në formimin e identitetit kombëtar katolik shqiptar ishte Pietro Massarecchi (Pjetër Mazreku) nga Prizreni, vizitori apostolik në 1623 dhe arqipeshkëv i Antivariut nga viti 1624 deri më 1634.
Një element i rëndësishëm për Mazrekun ishte ngritja e mbrojtjes së identitetit shqiptar në një çështje me rëndësi evropiane.
Mazreku kishte bërë një shërbim të paçmuar për shqiptarët e Kosovës me arsimimin e Andrea Bogdanit në Kolegjin Ilir në Loreto.
Falë programit kombëtar të misionit të Pietro Mazrekut dhe mbështetjes për stërvitjen e priftërinjve, Kosova u bë djep i identitetit kombëtar shqiptar.
Mazreku e konsideroi atë si grupin etnik katolik në Ballkan, me një forcë ushtarake që mund të jetë vendimtare në luftimin e osmanëve.
Kryetarët e shqiptarëve të Kosovës ishin shumë të rëndësishëm në formimin e diskursit kombëtar shqiptar, zhvillimin e gjuhës dhe letërsisë shqipe dhe organizimin e shqiptarëve në forcë ushtarake.
Peshkopët misionarë duke shfrytëzuar trashëgiminë humaniste krijuan kuadrin historik të kësaj ndërgjegjeje kombëtare.
Frang Bardhi, peshkopi i Sappës, përpiloi një traktat polemik ndaj Ivan Tomko Mrnjaviq, peshkop i Bosnjës, i cili u përpoq të provonte se Skënderbeu ishte paraardhësi i tij.
Në veprën e tij Bardhi rikuperon Skënderbeun te kombi shqiptar. Libri i tij është puna e parë historike në të cilën paraqitet dhe mbrohet kombësia shqiptare e Skënderbeut.
Në pjesën e tretë përfundimtare të librit, ai mbulonte sistematikisht të gjithë burimet bashkëkohore, historianët dhe poetët që kishin përmendur Skënderbeun dhe familjen e tij si shqiptarë.
Bardhi pohoi se kujtimi i Skënderbeut jetonte në mesin e shqiptarëve, të cilët këndonin veprat e tij heroike sa herë që u bashkuan dhe e quanin Dragoit të Epirit.
Ishte në mosmarrëveshjen Bardhi-Mrnaviq se përkatësia kombëtare e Skënderbeut erdhi së pari në sipërfaqe, duke parashtruar polemikat serbo-kroate-greko-shqiptare që rrethonin identitetin e tij etnik në shekullin e nëntëmbëdhjetë.
Programi i misionit të Mazrekut dhe konflikti i Mrnaviq-Bardhi krijuan kuadrin konceptual dhe thelbin për mënyrën se si priftërinjtë dhe misionarët katolikë mendonin për identitetin kombëtar shqiptar në shekullin e shtatëmbëdhjetë.
Lufta e Luftës së Madhe Turke (1683-1699) në mënyrë efektive fshiu forcën ekonomike, sociale, ushtarake-politike dhe intelektuale të katolikëve të Ballkanit.
Katolikët shqiptarë pësuan humbje shumë serioze dhe në shekullin e tetëmbëdhjetë dhe nëntëmbëdhjetë nuk ishin në gjendje të paraqisnin një alternativë të vërtetë katolike kur po ndërtohej kombi shqiptar modern.