Pak ditë më parë, Presiden ti i Republikës i ka akorduar dekoratën “Nënë Tereza”, Arqipeshkvit të Shkodrës, Imzot Anxhelo Massafra dhe mua m’u bë të ndalohem me këto radhë, përtej njohjes sonë së hershme.
Imzot Massafra, frat françeskan, ka ardhë në Shqipëri në vitin 1992, në fillim në Laç për disa muaj e pastaj në Troshan si famullitar e njëherësh në Lezhë, në Kuvendin e saporingjallur françeskan, si mësues i noviciatëve – nxënësve të brezit të parë në atë kuvend. Si mësues e Atë i atyre, të cilët kishin zgjedhur të hynin në rrugën e meshtarisë, kur tashmë e drejta legale e besimit ishte rikthyer e kisha katolike, si edhe të tjerat institucione të besimit në Shqipëri po ringjalleshin. E shpresa e besimit po këndellej si bimësia pas dimrit të gjatë e të lëngueshëm. Pader Angelo, frati në mesomoshë asokohe, vinte si edhe të tjerë vërsnikë të tij nga vende përreth të Evropës, kryesisht nga Italia. Ai vinte nga arbëreshët e Italisë, me një lidhje më me rrënjë me “dheun e Arbërisë”, ndjesi kjo që i lexohej lehtasi në sytë poshtë syzeve jo të holla, në atë shpejtim të ardhjes së tij.
Në Lezhë zë fill vetë historia e françeskanëve në Shqipëri. Sipas një gojëdhëne, kur vetë Shën Françesku i Azisit, në vitin 1219, gjatë rrugëtimit të tij apostolik për në Dalmaci e më përtej, u ndal në Lezhë, këtu ku edhe sot gjendet kisha françeskane, në anën e djathtë të Drinit, në kodër. Aty mori një shkop pishe dhe e mbajti me vete deri në Venedik. Si mbërriti në qytetin italian, atje ku sot është Kuvendi i Shën Françeskut “al Deserto”, e nguli në dhé. Shkopi mrekullisht lëshoi rrënjë dhe në pak kohë u rrit e u bë pishë vigane. Për shekuj me radhë, përshpirtëria e vendësve e ruajti ketë dru si kujtim e dëshmi të Shenjtit të Madh të Asizit dhe e pagëzoi me emrin “Pisha e Shën Françeskut”. Kjo është gojëdhëna, por, sipas një pllake të ruajtur ende në hyrjen harkore të kishës tashmë të rikonstruktuar, ajo është e ndërtuar rreth vitit 1240. Hoc templum Fratrum Minorum ædificatum ast anno MÇXL (Ky tempull i Vëllazënve të Vogjël u ndërtue në vjetin 1240), është shkrimi që lexohet edhe sot.
Në hyrjen e viteve 1990, shtatë shekuj më vonë, në sivëllazërinë e vet françeskane këtu në Shqipëri, pader Angeloja gjen një Urdhër françeskan, me pak sivëllezër sa gishtat e dorës, të sapozgjuar prej letargjisë së burgimeve të gjata e kalvarit të mundimeve nëpër galeritë e birucat e ferrit të diktaturës. At Konrad Gjolajn e At Leon Kabashin, më i moshuari i tyre, që ishte rikthyer e kishte zatetë në Lezhë, vëllezërit Pistulli, At Kostandinin në Shkrel e At Shtjefnin në Laç, në Tiranë At Zef Pëllumbin, diç më i ri se ata, po me burgim ende më të gjatë e kalvar po aq të mundimshëm, hallakatur nëpër burgjet e kampet e Shqipërisë, por që s’ia kishin ulur aspak tempin…
Në Lezhë, ai do të qëndrojë prej ditëve të para kur mbërrijti e deri në vitin 1997, kur Papa Gjon Pali (Shejt) e shuguron, në fillim Ipeshkëv të Lezhës e Administrator Apostolik të Rrëshenit dhe pak më pas Arqipeshkëv të Dioçezës më të madhe në Shqipëri, asaj së Shkodrës. Edhe unë ruaj kujtimet e mia prej takimeve e manifestimeve paqësuese së bashku me të nëpër rrugët e përndezura prej krismave të marrëzishme të vitit absurd të krejt ne shqiptarëve… Prej atëherë e deri tash në ditën e dekorimit, në Shkodër, Arqipeshkëv dhe për shumë kohë Kryetar i Konferencës Ipeshkvnore të Shqipërisë. Në moment nevoje e thirrjeje për paqe ndërmjet të ndryshmëve në besim e bartësve të konflikteve sociale, Imzot Massafra është gjendur gjithherë aty. Në qytet e në malësi, me ofertën e njerëzishme të prelatit të kishës, por dhe të misionarit, gjithashtu. Gjithherë mes njerëzve të “gjakut të vet të shprishur”, përtej predikatorit të ungjillit…
Dhe nëse duhet përofruar si “shembull mrekullie”, në mbështetje të dekoratës së lartë, me emrin e Shejtneshës sonë Nënë Tereza, të Imzot Masaffrës është enciklopedia jetëshkrimore e 38 martirëve shqiptarë të Kishës katolike: “… Vinçens Prennushi me shokë martirë”, një profil historik e Hagjiografik i martirëve. Ajo vepër, me të vërtetë që për autor ka një tjetër bashkëvëllain e tij, Atë Leonardo di Pinto, françeskan i Provincës italiane të Puglias, udhëheqës shpirtëror i Massafrës në fillimet e udhës së kushtimit të tij, por i gjithë kurimi i veprës, qysh në zanafillën faktmbledhëse të jetëve të martirëve, me dëshmitë rrëqethëse të martirizimit, ka dorën e vullnetin e tij…
Në Troshan, rreth 120 vite më parë, një tjetër arbëresh, frat dhe poet, Leonardo de Martino, ndër të parët poetë të rilindjes kombëtare, njëkohshëm me Pjeter Zarishtin, Pashko Vasën, Zef Jubanin e Filip Shirokën, nga Kuvendi i Troshanit do të përcillte udhës së dijes 6 fëmijë rishtarë.
Dy prej tyre, Gjergj Fishta dhe Shtjefen Gjeçovi, më vonë do të bënin histori për Shqipërinë.