1. Kthimi
Ardhur në Kosovë, më kishte rënë, në mes të mijëra vulgariteteve, që vërtetë pervertonin kahmos e gjithnjë dëshirën për të qëndruar vetëm si biologji atje, të shoh, të dëgjoj dhe të ndjej mjegullën e një snobi, një tëhuajësimi, një lloji ikjeje shpirtërore të njerëzve, të radiove që mundoheshin të flisnin gjë dhe të televizioneve që veç lëkurës s’kishin çka të dhuronin tjetër. Ishte një performancë e asimetrisë, e përplasjes së arsyes, një prapthim regresoid i qeniesisë.
Ishte nxehtë dhe dielli përcëllonte mbi asfaltin prej lëkurash të paprekura të dekoleteve të filloristeve, gjimnazisteve, rinisë. I reflektuar nga pasqyra të tilla pafajësie, për sytë e mi të ardhur nga harrimi i azilit, ai, dielli i verës së parë, bëhej edhe më përcëllues, më verbues, shndërrohej në një synxjerrës të pamëshirshëm ai vetmitar tragjik. Drita e tij ndërkaq, ishte një Röntgen, që përtejonte greminën e përgjithshme, për të cilën asnjeri nuk po kujtohej të gjente një deleometër, që së pakut t’i matnim me të ato shkatërrime, që dikur moti, para një dekade, kishin mbërrirë në veshët ende të pashurdhuar të një pjese prej nesh, me ogurin zi të klithjes gjithë dhembje: Po akulturohemi.
2. Optmistët e kënetës
Nuk më habisnin aq shumë orgjitë e përbashkëta të ish-disidentëve dhe ish-bashkëpunëtorëve të regjimit, të të deklaruarëve si të djathtë dhe komunistëve, as frika e heronjve të djeshëm, as strukja e atyre që pretendonin se dinin diç, as strukturimi i psikologjisë së kërcënimit (që gjithnjë është terror!), sa më habiste ndjenja se isha gjendur përnjëherë në një lojë të përgjithëshme, e cila, për të qenë habia edhe më plotë, po zhvillohej mbi një log të përgjakur dhe s’ishte çudi që unë, me sytë e mi gati të nxjerrë nga drita e së vërtetës, po shihja në vend këpucësh, gjak në këmbët e valltarëve.
Kisha zbuluar pra përnjëherë Lojën dhe, kush mirret me filozofi e di, atë çka mbetet përtej saj: terrorin (gjithnjë në aspektin psiko-filozofik!). Unë kisha zbritur në imitacion të jetës, i cili përveç që ishte një metastazë ekstatike pezull mbi dhembjen e jetës së mirfilltë, po bëhej edhe me maska që ishin gjithfare: maska prej gjestikulacionesh të papara, maska prej pëlhurës së padukshme të emrave, maska të tejdukshme nga zëri, maska të rrudhura moshe. Ishte një ekstazë e përgjithshme, një karneval ku secili kujtonte se po i afrohej idhullit, Sartre-t a Brad Pitt-it. Madje më pati rënë të rri më njërin që mbi të gjithë i pëlqente anarkisti Ché, dhe atë jo për luftën e pakuptim që ai kishte bërë por, për dukjen, për agorin. Tjetra, që kishte rënë si parashutë në tavolinën e shoqërisë së mbledhur gjithë thasë përmallimi nën çerpikë, ajo pra, që mbante syze dhe libra me vete, por që kishte lexuar romanin `Pse` të Nazmi Rrahmanit (?), kishte për të marrë Çmimin Nobel. Një tjetër, që ishte aktor në këtë botë aktorësh, ai pra, aktori i aktorëve, do të pushtonte Hollywoodin ndërsa fjalia më e shpeshtë e tij për atë gjysmë ore, sa m´u desh të rri me të ishte `gjermanët nuk kanë Teatër.` Një shkrimtar, hija e të cilit pëshpëriste se ai kishte rrjedhur, mohonte Nietzschen dhe mëtonte të analizonte Upanishadat e moçme indase `për të parën herë ashtu siç duhet` se në perëndim nuk qenkan kuptuar, edhe për mangësi ndjesie autentike(!) thesaret e para të botës…
Rënë në këtë botë të përtejme ishte mëse shpëtimtare të kishe një dorë të të drejtojë nëpër atë skurrilum të pafijeturpi. Dhe dora që më tërhiqte sigurtë nëpër këtë moqal hijash ishte pikërisht e një aktori, i cili, kalimthi, për ca vite kishte qenë edhe Luftëtar i Lirisë dhe, ngaqë s`kishte patur frikë kurrë gjatë zjarreve dhe gjëmës së madhe të luftës, siç i dukej, ajo, frika, i ishte shfaqur tani, pas saj, edhe më e tmerrshme, edhe më e ankthshme. Ishte frika nga tëhuajësimi i njerëzve dhe gjërave, që po e lebetiste shpirtin e heroit tim. Shpirti i rrahur me stuhitë e para- gjatë- dhe të pasluftës, ndoshta i munduar së tepërmi nga jeta, gjithë plagë dhe cfilitje, kishte këmbyer për zhurmën e asaj që i thonin Liri, qetësinë e lyer me gjalpën e zhgënjimit. Kishte luftuar me besimin se do të vinte një ditë e do të ngopeshim me Lirinë e me të gjitha të mirat, por ‚paskësh qenë një masë e pangopur me asgjë kjo turmë e dalur nga Lufta, e kthyer nga Dëbimi.’
A ishte optimizëm ai, që pretendonte Çmimin Nobel, Hollywoodin?
Ajo, që në filozofi do të quhej Imago, verbon magjishëm dhe hedh individin përtej një logjike të ashtuquajtur shumëzuese, e cila nënshtron të përveçmen. Imagjinata e çliruar përnjëherë zbulon për vete hapësira përtej një logjike konsesuale, të cilat natyrisht nuk mund përkojnë me realitetin. Andaj nuk është çudi, që njerëz të dhënë pas vetgënjimeve të tilla, humbin nëpër konstruksione surreale dhe harrojnë kufijt e autentizitetit, vëretësisë dhe të gjitha këto i zëvendësojnë me vërtetësi origjinale të veta, të kushtëzuara nga imagjinata.
Pikërisht në labirintet e kësaj imagjinate negative, të yshtur nga zërat gjithë mashtrim të sirenave të së huajës dhe stërkequr në shkretëtirën e mosdijes, kanë humbur pjesë pa fund të njerëzve atje, të cilët, duke mos patur kondicion të fluturonin nëpër qiejt gjithë gënjim të humbësisë së tyre, këputeshin e binin mbi dhembjen time shtrirë mbi tavolinë.
3. Prap i huaj Dhe, një projektim i kësaj dhembjeje do të mund të vinte përmes një ndjenjeje të përçudshme të të çenit i mërguar në Atdhe. Këtu, për dallim nga projekti i poetit Nehat S. Hoxha „I mërguar në Atdhe“, e që kryesisht këndon-vajton përhumbjen e identitetit elementar Lirisë, ndjenja ime, pas gjithë atyre viteve të mosqenjes, kishte diçka më të ankthshme: ajo s`po gjente as Lirinë, as Atdheun. Se edhe Atdheu, edhe Liria ishin konstitutuar në një diskrepancë asgjësuese me ngjyrimet marramendëse që u kisha bërë unë atyre gjatë gjithë asaj pritjeje, e cila, s’ishte vonë të kuptoja, ngjizur me përmallimin prush, dalur ashtu si një tym dehës nga labirintet e lotëve, më kishte falur, gjithë dinakëri, vizionin harrimshtytës të një fëmijërie diku, në një vend dhe në një popull gjithë afri (këtë interpretim të vetvetishëm, zëvendësues të gjithë thesarit të kujtimeve me forma tjera, gjithë ndriçim dhe dashuri, të një jete dhe të një vendi që sikur bëhej përtej ëndrrash!)
Për dhjetë vjet rresht kisha ushtruar ndijesinë e alteritätit. I huaj, punëtor i huaj, student i huaj… Ajo “I huaj” ishte bërë Atdheu im, strofulli mosngushëllues i ikjes, streha e ftohtë e ngushëllimit të humbur. Ajo “I huaj” mbulonte gjithçka, gjithë optikën time paranojake, urrejtjet e rastësishme që mund t’i kisha, ajo ishin hapat e mi karshi vitrinave gjithë kukulla memece, mbi lëkurat prej gipsi të të cilave rrëshqiste, porsi një zvarranik i nxjerrur me zor në dimrin gjithë akull, kipci im akuzues. “I huaj”, ajo ishte duhma e lagështisë, bumballave, shtëpisë sivarr të azilit. Ishte floku i thinjur nën xhelatinën e ngurimit, prarimit të saj vrastar. “I huaj”, kjo ishte planeti im që çast më çast, ëndërr për ëndërr, pak nga pak, pahetueshëm, më kishte ndërruar gjakun, mendjen; “I huaj”, kjo ishte dializa e shpirtit të humbur. “I huaj” – isha unë, gjithnjë unë, unë, krejt i pashpresë për të qenë ndryshe; ishte letërnjoftimi im, nënshtetësia ime, metamorfoza e fundit, kthimi në pluhur, në mosqenie.
Ishte rëndë, tejnjerëzore, ishte peshë qiellore mbi krahët e mi, kjo humbje, kjo disfatë, të cilën unë, në logun anonim të fateve, s’po e sanoja dot. Përkundrazi, po shndërrohesha përditë e ngapak në një masë prej mishi e ashti të hedhur në savanën e pamëshirëshme të shtegtimit. Gjithnjë kështu, derisa më kishte përbirë gropa e gjallë e hirit të harrimit, dheu prej zie. OK, kam gjëmuar, jam i Huaj, jam i huaj, jam i huaj… I huaj në bukë, i huaj në ujë, i huaj libër, i huaj në rrugë, i huaj edhe për shiun, edhe për borën. I huaj, absolutisht i huaj.
Dhe atje, në ferrin e tingëllimave therrëse të fjalës: “I huaji”, e që kur përsëriteshin paprarë, shndërroheshin në “I huaj je” dhe bëheshin edhe më akuzuese, atje pra, në atë mosfund, në atë mosbotë, përtej jetës dhe vdekjes, më kishte gjetur dora e shenjtë e kthimit në … Atdhe. Aq befas, sa ndoshta në çastin e parmë edhe do të mund të mos e kam ditur se në ç’Atdhe, në ç’tokë po kthehesha. Kosova!?, kush ishte ajo, çka ishte ajo. A s’ishte ajo varri, amshimi, bota e paprekshme e kujtimeve të vjedhura?! A s’ishte ankthi pa të cilin as jeta as vdekja nuk kishin kuptim?! Unë mund të shkoja gjithkund, edhe në varr dhe të kthehesha prapë prej tij, por s’besoja dot se do të kthehesha Atje, për ku kisha vdekur njëmijë herë e isha ringjallur pa gjetur kurrë atë vend. Si të isha i mallkuar!
… Dhe kisha të drejtë. Kur kisha ardhur në Kosovë, nuk më ishte dashur shumë të kuptoja se mallkimi kishte gravitacionin e tij tejkontinental. Nuk isha kthyer në Kosovë. Isha kthyer në një ëndërr të huaj, ku prapë isha i huaj, madje kisha ndjenjën se një dëshirë gjithë dëbim e një hyjnie të patrajtë, po më shtynte gjithnjë e më larg, sikur përzënie, gjer në largim…
Kosova!? Ajo ishte djegur, tymi i jetës së shkuar ngjitej pakthyeshëm dhe gjithë rëndim përpjetë, sikur duke marrur në kërkim faljeje, ëndrrat dhe habinë e parrënjë.
Dashuria që dikur kishim, solidariteti, miqësia, refleksioni shqiptar, dialogu dhe durimi, gjithçka ngjitej zi e rëndë qiellit, çka mbetej poshtë ndërkaq, dukej si e huaj.
Një mërgim tjetër.