Kina sundohet nga një parti që e quan veten komuniste, por realiteti i saj ekonomik është një kapitalizëm dorështrënguar ku suksesi në biznes varet nga lidhjet e ngushta mes biznesmenëve dhe zyrtarëve të qeverisë. Dhe çdokush e ka marrë si të mirëqenë idenë se udhëheqësit e kombit ia dinë kleçkat kësaj pune, se ata dinë shumë më tepër sesa thjesht retorika e tyre socialiste e rastit. Gjithsesi, politikat e tyre plot zigzage gjatë muajve të fundit kanë qenë shqetësuese. A ka mundësi që pas gjithë këtyre viteve Pekini ende nuk e kupton si funksionojnë këto punët e “tregjeve”?
Ja si është puna: ekonomia e Kinës është tmerrësisht e paekuilibruar, ku një pjesë shumë e vogël e prodhimit të brendshëm bruto shkon për konsum dhe shumica dërrmuese përdoret për investime. Gjërat shkonin mirë për aq kohë sa ekonomia ishte në gjendje të ruante rritjen e shpejtë. Por tani rritja po ngadalësohet në mënyrë të pashmangshme, teksa Kinës po i mbarohet mbivlera e punës. Si rezultat, fitimet nga investimet po bien me shpejtësi. Zgjidhja është të investohet më pak e të konsumohet më shumë. Por që të shkohet aty, duhen reforma që shpërndajnë më gjerësisht frytet e rritjes dhe u japin familjeve siguri më të madhe. E ndërsa Kina ka ndërmarrë disa hapa në këtë drejtim, rruga mbetet ende e gjatë.
Ndërkohë, problemi është si të mbahen shpenzimet gjatë këtij kalimi. Pikërisht këtu gjërat janë ngatërruar. Në fillim qeveria kineze e mbështeste ekonominë pjesërisht me anë të shpenzimeve në infrastrukturë – që është ilaçi standard për shëndoshjen e ekonomisë – si dhe duke u dhënë kredi të lehta ndërmarrjeve në pronësi të shtetit. Si rezultat pati një rritje në borxhin e këtyre ndërmarrjeve, i cili nga fundi i vitit të shkuar ishte aq i lartë sa për të ngritur shqetësime rreth qëndrueshmërisë financiare. Mandej Kina miratoi një politikë publike të ngritjes së çmimeve të aksioneve, duke kombinuar një fushatë propagande për blerjen e aksioneve me kërkesa të buta, çka e bëri më të lehtë blerjen e aksioneve me para borxh. Qëllimi mund të ketë qenë ndihma ndaj ndërmarrjeve shtetërore, që do të mund të shlyente borxhin duke shitur aksionet. Por rezultati ishte një flluskë e madhe, që nisi të shfryhej më herët gjatë këtij viti.
Përgjigja e autoriteteve kineze ishte e menjëhershme: ata hoqën të gjitha pengesat për të mbështetur tregun, duke pezulluar tregtinë në shumë bursa, ndaluar shitjen e të mirave të pazotëruara, nxitur investuesit e mëdhenj të blinin dhe udhëzuar studentët që do të diplomoheshin në ekonomi të bërtisnin njëzëri “Gjallëroni aksionet vendase, që të përfitojnë njerëzit!”.
Këto lëvizje e stabilizuan tregun për aq kohë sa vepruan. Por puna qëndron te kostoja e lidhjes së besueshmërisë së Kinës me aftësinë e saj për t’i ruajtur çmimet e aksioneve nga rënia. Dhe ekonomia kineze ende ka nevojë për më tepër mbështetje. Kështu, këtë javë Pekini vendosi të zhvlerësojë monedhën e vet, gjë që ka njëfarë kuptimi: ndërkohë që juani qartazi u zhvlerësua para pesë vitesh, tani vlera e tij është rritur në mënyrë domethënëse. Por autoritetet kineze duket se kishin paramenduar që mund ta kontrollonin rënien e monedhës së vendit, duke i hequr disa pikë përqindje herë pas here. Duket se ata janë zënë në befasi nga reagimi i parashikueshëm i tregut. Zhvlerësimi i parë i juanit u quajt “pjesa më e mirë e tortës”, shenjë që parashikonte se rënie më të mëdha do të pasonin. Investuesit nisën të largoheshin nga Kina dhe politikëbërësit befas e kthyen pllakën nga nxitja e zhvlerësimit të monedhës në përpjekje të fuqishme për rivlerësimin e saj.
Ideja qendrore në këto lëvizje të ashpra është që udhëheqësit kinezë vazhdojnë të imagjinojnë se mund t’i komandojnë tregjet duke u treguar çmimet që duhet të mbajnë. Por gjërat nuk ecin kështu. Nuk po them se qeveritë asnjëherë nuk duhet të ndërhyjnë te tregjet apo edhe të vendosin kufij mbi çmimet. Sikurse kam shkruar edhe më parë, ka arsye të fortë për të rritur pagën minimale dhe në përgjithësi për të mbështetur politikën e rrogave më të larta për punëtorët amerikanë. Ka një arsye edhe më të fortë për një rregullim financiar të efektshëm. Ka edhe arsye të fortë për ndërhyrje rastësore për të mbështetur çmimet e pasurive. Para tre vitesh, premtimi i Bankës Qendrore Evropiane për të bërë “çfarëdo që ishte e nevojshme” për të ruajtur euron – përgjithësisht e interpretuar si premtim për të blerë edhe bono qeveritare nëse do të ishte e nevojshme – funksionoi për mrekulli. Në 1998-ën, Autoriteti Monetar i Hong Kongut bleu sasi të mëdha aksionesh për të luftuar sulmin ndaj monedhës së vet. Lëvizja pati sukses të madh.
Por këto ishin aksione afatshkurtra, të ndërmarra në kohë kur tregjet dukej se kishin humbur koordinatat. Zyrtarët e rezervës Federale i quanin këto lëvizje si “shpullë në fytyrë”. Kjo ka shumë ndryshim nga ndërhyrja e vazhdueshme dhe diktimi politik i çmimeve që Kina imagjinon se po zbaton. Vërtet nuk e kuptojnë udhëheqësit e vendit se pse kjo nuk do të ketë rezultat? Nëse vërtet nuk e kuptojnë, ky është problem i madh.
Kina është një superfuqi ekonomike-ende jo aq sa Shtetet e Bashkuara apo Bashkimi Evropian, por boll e madhe sa për të pasur goxha rëndësi. Sot ajo përballet me kohë të vështira. Ndaj nëse udhëheqja e vendit vërtet nuk ia ka idenë sikurse është dukur së fundi, është shenjë rreziku jo vetëm për Kinën, por për mbarë botën. /Marrë nga “New York Times”/Përshtati: Enver Bylykbashi/