Nga: Hayley Levitt
Përzgjodhi dhe përktheu leksionet nga TED-ED: Enkeleda Suti
“Ti shkruan rreth luleve të mia a thua se unë mendoj dhe shikoj se çfarë mendon dhe shikon ti… po ja që nuk është kështu.” – Georgia O’Keeffe.
Përfytyroni sikur ju dhe një miku juaj jeni duke shëtitur nëpër një ekspozitë arti dhe një pikturë e mrekullueshme kap vëmendjen tuaj. E kuqja vibrante për ju shfaqet si simboli i dashurisë, por miku juaj është i bindur se ajo është simboli i luftës. Dhe aty ku ju shikoni yjet në një qiell romantik, miku juaj shikon ngrohjen globale, duke përfshirë edhe ndotësit. Për të zgjidhur debatin, ju ktheheni nga interneti, ku lexoni se piktura është një replikë e një projekti arti të një artisti avangard: E kuqja ka qenë ngjyra e saj e preferuar dhe pikat e argjendta janë xixëllonja. Ti tani i di me saktësi qëllimet që kanë çuar në krijimin e kësaj vepre arti.
A mos është gabim që ju e shijuat atë si diçka që nuk ishte në vetvete qëllimi i artistit? A e shijoni ju atë më pak tani që e dini të vërtetën? Sa shumë e prek qëllimi i artistit interpretimin tuaj për atë pikturë?
Kjo është një pyetje e cila është hedhur vërdallë nga filozofët dhe kritikët e artit për dekada, por pa arritur në asnjë konsensus. Në mesin e shekullit të XX-të, kritiku letrar W. K. Wimsatt dhe filozofi Monroe Beardsley kanë argumentuar se qëllimi artistik është i parëndësishëm. Ata e quajtën këtë gjë ‘Falsitet i qëllimshëm’: besimi se vlerësimi i qëllimeve të artistit është keqorientues. Argument i tyre ishte i dyfishtë..
Së pari, artistët që ne studiojmë nuk jetojnë më; ata nuk i kanë regjistruar kurrë qëllimet e tyre ose thjesht janë të padisponueshëm për t’iu përgjigjur pyetjeve rreth punës së tyre.
E dyta, edhe nëse do të kishim një bollëk me informacion relevant, Wimsatt dhe Beardsley besonin se ky informacion do të na shpërqendronte nga cilësitë e vetë veprës. Ata e krahasonin artin me një ëmbëlsirë: Kur shijoni një puding, qëllimet e shefit nuk e prekin faktin nëse ju e pëlqeni shijen e tij apo pamjen. Ajo që ka rëndësi, kanë thënë ata, është që pudingu ‘funksionon.’ Sigurisht që ajo që ‘funksionon’ për një person mund të mos ‘funksionojë’ për një tjetër.
Dhe, duke qenë se interpretime të ndryshme janë tërheqëse për njerëz të ndryshëm, pikat e argjendta në pikturën tonë mund të interpretohen shumë mirë edhe si xixëllonja, yje apo si ndotës. Sipas logjikës së Wimsatt-it dhe të Beardsley-it, interpretimi i artistit për vet punën e tij është thjesht njëra mes shumë mundësive të tjera barazisht të mundshme.
Nëse mendoni se kjo është diçka problematike, mund të jeni më shumë në të njëjtën linjë me Steven Knapp-in dhe Talter Benn Michaelsin, dy teoricienë letrarë të cilët e kanë refuzuar ‘Falsitetin e qëllimshëm’. Ata kanë argumentuar se kuptimi që ka pasur për qëllim artisti nuk ka qenë thjesht vetëm një interpretim i mundshëm, por i vetmi interpretim i mundshëm. Për shembull, supozoni se ju jeni duke ecur në një plazh dhe rastisni në një seri shenjash në rërë të cilat shprehin vargun e një poezie. Knapp-i dhe Micheals-i besonin se poema do ta humbiste të gjithë kuptimin nëse ju do të zbulonit se këto shenja nuk janë vepra e një qenieje njerëzore, por një koincidencë e çuditshme e prodhuar nga dallgët. Ata besonin se një krijues i qëllimshëm është ajo që e bën poemën subjekt ndaj kuptimit tonë.
Mendimtarë të tjerë avokojnë për një vijë të mesme, duke sugjeruar se qëllimi është vetëm një pjesë e një gjëegjëze më të madhe. Filozofi bashkëkohor Noel Caroll e mori këtë shembull, duke argumentuar se qëllimet e artistit janë të rëndësishme për audiencat e tyre, në të njëjtën mënyrë si qëllimet e një folësi janë të rëndësishme për personin tjetër me të cilin ata janë duke bashkëbiseduar. Për të kuptuar se si funksionojnë qëllimet në një bashkëbisedim, Caroll thoshte që, të përfytyronim dikë që mbante një cigare dhe që kërkonte një shkrepëse. Ju përgjigjeni duke i dhënë atyre një çakmak, duke hamendësuar që qëllimi i tyre është që të ndezin cigaren. Fjalët që ata kanë përdorur për të bërë pyetjen janë të rëndësishme, por qëllimet pas pyetjes diktojnë kuptimin tuaj dhe përfundimisht, edhe përgjigjen tuaj.
Pra, drejt cili skeptër prej këtyre qëllimeve keni ju tendencën që të anoni? A mos vallë, ashtu siç besonin Wimsatt dhe Beardsley se kur kemi të bëjmë me artin, provën duhet ta gjejmë tek pudingu? Apo ju mendoni se planet dhe motivacionet e artistit për punën e tyre e prekin kuptimin e veprës?
Interpretimi artistik është një rrjetë komplekse e cila me shumë mundësi nuk do të ofrojë kurrë një përgjigje përfundimtare. /Palimpsest/
