Heroi im i parë i filmit ka qenë Burt Lancaster, emrin e të cilit e shqiptonim pa e ndarë nga mbiemri: Bertllankasteri. Ai ishte një njeri i pashëm, me fytyrë të qeshur e të këndshme, dhëmbë të rregullt e të bardhë dhe i ndërtuar mirë me muskuj. Bertllankasteri e luftonte të keqen dhe padrejtësinë mbi të cilën triumfonte në fund të filmit.
I shikoja të gjithë filmat e tij që vinin në kinemanë tonë e që besoj se nuk ishin më shumë se dy apo tre. Por, ai me piratët “The Crimson Pirate” – në shqip “Kusari i Kuq” – ishte film mbi filmat dhe e kisha parë disa herë. E dija ngjarjen komplet dhe shokëve ua transmetoja cilëndo skenë që dëshironin.
Kah fundi i viteve të ‘60-ta të shekullit të kaluar, kinemaja jonë u vërshua me filma “Western” apo filma me kauboj siç i quanim atëherë. Aktorët që lenin përshtypje te ne ishin Giuliano Gemma (emrin e të cilit shumica e shqiptonin si Gjejlana Gjema), Lee van Cliff, Gregory Pack, Clint Eastwood dhe disa tjerë. Edhe pse çdo i dyti film që shfaqej ishte me John Wayne-in, mua nuk më pëlqente ky aktor, por kjo nuk do të thoshte që nuk i shikoja filmat e tij.
Kinemaja gjendej aty ku është sot teatri i qytetit. Para kinemasë, mu në mes të trotuarit gjendej i vendosur muri i reklamave që ishte një lloj kornize e hekurt që i ngjante një dritareje të madhe me tre krahë. Nga prapa, ku shtrihej pjesa me barë, njëri nga punëtorët e kinemasë ndërronte pllakatet e filmave. Filmat kryesorë shfaqeshin një javë dhe ndërroheshin të enjteve. Nëse filmi kishte shikueshmëri, shfaqej edhe më gjatë. Brenda një jave, në të njëjtën kohë, por në orare të ndryshme, mund të shfaqeshin deri në tre filma. Në njërën dritare, zakonisht në atë të mesmen, vendosej pllakati i filmit që shfaqej, ndërsa në dy dritaret tjera vendosej pllakati i filmit që do ta zëvendësonte këtë që ishte duke luajtur dhe paralajmëronte datën. Në dritaren e tretë qëndronte pllakati i filmit që pritej të vinte në të ardhmen e afërt. Pos pllakatit të madh stilizues dhe me ngjyra, ku gjendeshin emrat e aktorëve dhe të tjerëve që kishin bërë filmin, anash vendoseshin edhe fotografi bardhezi të cilat ilustronin përmbajtjen nga ku mund të merreshin informata se si do të zhvillohej ngjarja përafërsisht.
Kur kam nisur të shkoj në kinema, nuk e kuptoja anglishten e as serbishten në të cilën gjuhë titrohej filmi. Por, kjo nuk ishte pengesë për mua. Në atë kohë, për moshën që kisha, nuk do t’i kuptoja filmat siç duhet edhe nëse do të ishin të përkthyer në shqip. Unë shkoja në kinema pasi që mahnitesha nga fotografia lëvizëse dhe, deri diku, nga ngjarja që shtjellohej në te. Kinemaja, në realitet, ishte i vetmi vend në qytet ku ndodhte diçka kulturore në mënyrë të përditshme dhe me orar të caktuar.
Kur hynim në hollin e kinemasë, pasonte një pritje pasi që dera e sallës nuk hapej menjëherë. Në sallën e pritjes, në të majtë, gjendej banaku i bufesë rreth të cilit qëndronin në këmbë ata që blinin ndonjë orangjadë apo gjëra tjera siç ishin bonbonet apo çokollatat. Për shkak të moshës që kisha, e cila gjë e përcaktonte edhe gjendjen time financiare, nuk më binte të sillesha shpesh rreth banakut. Jo larg banakut, në të majtë, gjendej dera e tualetit (WC) nga ku depërtonte kundërmimi i erës së nevojtoreve, edhepse ato mbaheshin relativisht të pastra.
Unë rrija më shumë në pjesën e kundërt, afër dyerve të pjesës së djathtë, mbi të cilat me një ngjyrë të kaltër vezulluese, shkruante: “Desno” (djathtas). Nga aty ndjehej era karakteristike e sallës së kinemasë që ishte një lloj ere e butë e naftës e përzier me atë të drurit. Kur hapej dera e sallës vrapoja ta gjeja vendin dhe të ulesha sa më shpejt. Çkado që të ishte zhurnali, unë nuk e lija pa e shikuar.
Kur fillonte filmi, krijohej një qetësi e cila zgjaste derisa lajmërohej heroi kryesor të cilit i thoshim ‘ganster’ (gangster) ose ‘mlladiq’ (djalosh). Atëherë ngriheshim në këmbë dhe i duartrokitnim. Kur dilte personi negativ, fillonin fishkëllimat që përcilleshin me një “uuu…” të gjatë, kurse dikush edhe gjuante me ndonjë duq letrash apo gjësend tjetër në perden ku rrezet e nxirrnin personin që nuk pëlqehej në sallë. Kur mbretëronte qetësi, gjë që ndodhte rrallë, dëgjoheshin grimcimet e farave sikur zhurma që lëshojnë ushtritë e karkalecave në xhungël. Qetësia zakonisht krijohej kur zhvillohej ndonjë situatë aksioni. Kur aksioni arrinte kulmin apo kur personazhi kryesor arrinte sukses, në sallë plaste brohoritja dhe duartrokitjet.
Ne fëmijët kënaqeshim me situatat dinamike që krijoheshin; më shumtë gëzoheshim kur kishte raste të shihnim ndonjë femër lakuriq apo me pak rroba në trup – e që zakonisht ato skena nuk mungonin. Nëse kishte raste të lakuriqësisë ku vërehej se do të pasonte ndonjë skenë erotike, ngriheshim në këmbë, si shumica, dhe mundoheshim t’i ndihmonim personazhit tonë me këshilla: “Puthe, puthe”, “bëja kështu…”, “ashtu…”, bërtitnim duke dhënë instruksione sikur që heroi ynë kishte nevojë për to. Kur fillonin skenat erotike, të cilat na dukeshin se ishin të rralla dhe shumë të shkurtra, gati të gjithë fishkëllenin dhe brohoritnin në shenjë kënaqësie e ngadhënjimi. Me siguri të gjithë e paramendonin veten në rolin e aktorit në këtë veprim.
Në sallë shpesh krijoheshin situatat të dhunës. Dikush nuk përtonte të pështynte apo të gjuante me ndonjë gjësend në drejtim të ndonjë koke apo pjese të shpinës që dilte nga mbështetësja e karriges. Kishte raste kur dikush nuk duronte dhe pasi që e identifikonte vendin nga vinte sulmi apo e zinte në vepër gjuajtësin, shkonte aty për qërim të hesapeve. Shpesh fillonte rrahja në mes dy vetave, e cila zgjerohej në më shumë pjesëmarrës dhe dikur bëhej masive pasi që shumica e shikuesve aty ishin me shokë. Rrahja zgjaste derisa aty vinte Ajeti që ishte përgjegjësi i sallës dhe ai që na e shkoqte kuponin nga bileta. Ajeti i nxirrte me dhunë të gjithë ata për të cilët mendonte se kishin faj. Gjatë këtyre minutave ne ktheheshim dhe e shikonim ngjarjen e vërtetë që ndodhte “Live” në sallë. Kur kjo përfundonte, i ktheheshim perdes dhe mundoheshim të hynim në ngjarjen apo situatën që ishte zhvilluar në film pas minutave që na kishin shpëtuar.
Në shumë aspekte, sjelljet tona në kinema ishin të ngjashme me situatat që shihen në filmin e mrekullueshëm “Cinema Paradiso” të regjisorit Giuseppe Tornatore. Megjithatë, të shkosh në kinema, ka qenë një kënaqësi që sot mungon dhe nuk shpjegohet lehtë. /Telegrafi/