Në muajin janar 2024 ka hyrë në fuqi Ligji i ri për Administrimin e Procedurave Tatimore. Ky ligj sjell ndryshime të rëndësishme në mënyrën se si tatimet dhe procedurat tatimore do të menaxhohen në të ardhmen. Ndër ndryshimet kryesore që do t’i shqyrtojmë më poshtë përfshihen disa aspekte kyçe që prekin bizneset, individët dhe administratën tatimore në përgjithësi.
Konsideroj që një nga ndryshimet thelbësore që parasheh ky Ligj është përcaktimi sipas nenit 46, paragrafi 1, ku përcaktohet se Administrata Tatimore e Kosovës ka statusin e veçantë të një Agjencie Ekzekutive e cila funksionon me autonomi të plotë operacionale, përbrenda Ministrisë, sipas legjislacionit në fuqi. Gjithashtu, struktura funksionale dhe organizative e Administratës Tatimore të Kosovës rregullohet me akt nënligjor të nxjerrë nga Qeveria, që do të bëhet pas propozimit nga Ministri.
Me këtë ligj gjithashtu themelohet Bordi i Ankesave në Ministri për shqyrtimin e ankesave ndaj vendimeve të nxjerra nga Njësia e Ankesave në ATK dhe në DK lidhur me çështjet tatimore dhe doganore. Bordi përbëhet prej një (1) kryesuesi dhe tetë (8) anëtarëve të cilët emërohen për një mandat prej katër (4) viteve, me mundësi vazhdimi edhe për një mandat të dytë. Bordi ka juridiksion të shqyrtojë çdo vendim nga njësitë përkatëse të ankesave në lidhje me legjislacionin tatimor dhe doganor në fuqi në Republikën e Kosovës. Vendimet e Bordit lëshohen me shkrim dhe kanë karakter detyrues për palët. Vendimet e Bordit janë përfundimtare në procedurën administrative. Kundër vendimeve të Bordit mund të ngrihet padia në Gjykatën kompetente. Ky ndryshim u jep mundësi dhe qasje tatimpagueseve që të kërkojnë të drejtën e tyre në disa shkallë.
Një përcaktim shtesë në këtë ligj është gjithashtu obligimi i vënë ndaj ankuesit apo tatimpaguesit i cili do ta ketë barrën të provojë që vendimi, vlerësimi dhe përcaktimi kundër të cilit ka ngritur ankesë është i pasaktë. Administrata Tatimore e Kosovës dhe DK bartin detyrimin e vërtetimit të fakteve të cilat e mbështesin vendimin dhe kundërshtojnë kërkesën e tatimpaguesit.
Gjithashtu, është përcaktuar zbatimi i legjislacionit penal, rrjedhimisht ndjekjet penale për vepra penale në fushën e tatimeve që trajtohen sipas Kodit Penal dhe Kodit të Procedurës Penale të Republikës së Kosovës, dhe dispozitat e përcaktuara në këtë Kapitull zbatohen për aq sa këto dispozita nuk bien ndesh me dispozitat e legjislacionit penal në fuqi.
Çështjet shumë delikate dhe e rëndësishme që ky ligj ka rregulluar janë gjithashtu kundërvajtjet tatimore apo sanksionet për mos përmbushje të detyrimeve. Fillimisht është përcaktuar kufizimi që asnjë sanksion i përcaktuar me dispozitat përkatëse të këtij ligji nuk duhet të tejkalojë limitet e përcaktuara në ligjin për kundërvajtje. Ndërsa, janë përcaktuar gjobat specifike lidhur me mos deklarim apo mos dorëzim të deklaratës tatimore të obligueshme, përderisa në rastet e nëndeklarimit të qarkullimit është përcaktuar gjoba prej 25 përqind të vlerës së nën deklaruar.
Besoj që të gjithë tatimpaguesit vëmendje të veçantë duhet t’i kushtojnë nenit 101, ku përcaktohen sanksionet për mos dorëzim, mos krijim ose mos paraqitje të të dhënave vlera e të cilave është përcaktuar varësisht nga qarkullimi vjetor që ka tatimpaguesi. Ndërkaq, paragrafi 7 i këtij neni parasheh të drejtën që ATK-ja do ta ketë në ndalimin e ushtrimit të veprimtarive të biznesit në pikat e shitjes, në rastet kur aplikohen ndëshkime të vazhdueshme.
Andaj, konsideroj që pasojat e këtij rregullimi mund të jenë të ndjeshme për subjektin e ndëshkuar dhe përfaqësojnë kërcënim serioz për qëndrueshmërinë e biznesit. Disa nga pasojat kryesore janë: prishja e kontinuitetit të biznesit, ndikimi negativ në financa, humbja e besimit të klientëve, ndikimi negativ te punonjësit apo edhe humbja e konkurrencës dhe pozicionimit në treg. Prandaj, është me rëndësi jetike menaxhimi i rregullt dhe i përshtatshëm i çështjeve tatimore dhe financiare, nga ana e biznesit, për të shmangur situatat që mund të çojnë në ndëshkime të tilla të rënda nga autoritetet tatimore.
Ndërkaq, gjithashtu janë shtuar gjobat për mos ofrimin e informatave dhe provave si dhe shtesë-gjobat për Operatorët Ekonomik të autorizuar për furnizim, instalim dhe mirëmbajtje të PEF/SF. Ndërsa, tek zbritja e gjoba është shtuar gjithashtu se çdo ndëshkim i aplikuar sipas këtij Ligji, përveç gjobave për mos mbajtje te tatimit/kontributit ne burim, nëse paguhet brenda afatit pesëmbëdhjetë (15) ditë kalendarike nga data e njoftimit për aplikim të gjobës, paguhet vetëm pesëdhjetë përqind (50%) e vlerës së gjobës të aplikuar. Në rastet kur tatimpaguesi raporton keqpërdorimin dhe ofron prova të mjaftueshme se një zyrtar tatimor ka keqpërdorur detyrën e tij zyrtare, Drejtori i ATK mund të nxjerrë vendim që tatimpaguesit t’i lejohet korrigjimi i deklaratës tatimore brenda afatit tre (3) muaj pa qenë subjekt i ndëshkimeve të përcaktuara me këtë Ligj.
Disa çështje të tjera të rëndësishme që ka përfshirë ky Ligj janë gjithashtu përkufizimet, si më poshtë, të cilat krijojnë më shumë qartësi për tatimpaguesit.
1. Është shtuar te përkufizimet shprehja “Detyrim Tatimor” që nënkupton obligimin për të paguar lidhur me realizimin e të ardhurave të tatueshme sipas legjislacionit tatimor në fuqi.
2. Është shtuar komunikimi apo dorëzimi i dokumenteve përkatëse me tatimpaguesit edhe përmes postës elektronike në adresën e fundit të njohur të tatimpaguesit.
3. Është shtuar përkufizimi i Faturës Fiktive që nënkupton faturën e lëshuar në rastet kur nuk ka ndodhur transaksioni/furnizimi i mallit dhe/ose shërbimit.
4. Është shtuar përkufizimi i Hetimeve Administrative që nënkupton çdo inspektim, kontroll apo masë tjetër të ndërmarrë nga organi administrativ për të identifikuar natyrën e parregullt të veprimtarive nën hetim, për aq kohë sa këto hetime nuk bien ndesh me kompetencat e Prokurorisë së Shtetit për të iniciuar hetimet penale.
5. Te dokumentet qe përfshihen ne pasqyrën e informatave janë shtuar gjithashtu disa dokumente shtesë.
6. Te përkufizimi i personave të lidhur është shtuar gjithashtu rrethana kur personat janë anëtarë të grupit të njëjtë të kompanisë shumëkombëshe, që nënkupton që secila kompani mëmë, degë dhe nëndegë janë të lidhura me të tjerat.
7. Janë përcaktuar kriteret dhe detyrimet shtesë për identifikimin e pronarit të përfitueshëm në rastin e personave juridikë
8. Përfshirja e Entiteteve të Tjera përcakton se në rastin e personave juridikë, pronari përfitues duhet të përfshijë edhe entitete të tjera si fondacione, truste dhe marrëveshje ligjore që administrojnë dhe shpërndajnë fonde. Gjithashtu janë shtuar rregullimet specifike për identifikimin e pronarëve të përfitueshëm në rastet e sigurimeve të jetës dhe investimeve të ndërlidhura me biznes, duke përfshirë personat fizikë, personat juridikë dhe marrëveshjet ligjore. Këto kriteret dhe pika të tjera janë pjesë e një përpjekjeje për të zbatuar transparencën dhe parandalimin e pastrimit të parave në kontekstin e pronarëve të përfitueshëm në lidhje me personat juridikë.
9. Është zgjeruar përkufizimi i termit punëdhënës, apo çdo person afarist apo entitet që paguan paga.
10. Është shtuar përkufizimi i termit Transaksion Fiktiv përmes t[ cilit përcaktohet veprimi financiar kur transaksioni nuk ka ndodhur, pra kur nuk ka ndodhur furnizimi i mallit dhe/ose shërbimit.
11. Janë ndryshuar afatet kohore të procedurave për rastet kur tatimpaguesit kërkojnë te çregjistrohen.
12. Janë shtuar obligimet shtesë për mbajtjen e regjistrave të përcaktuara tashmë me legjislacionin në fuqi.
Ky ligj ka përfshirë kufizime shtesë sa i përket transaksioneve në mes të personave të përshirë në aktivitete ekonomike, përkatësisht: çdo transaksion mbi njëqind euro (100€) i bërë në mes të personave të përfshirë në aktivitet ekonomik, kërkohet të bëhet përmes llogarisë bankare dhe/ose formave tjera të pagesës në mënyrë elektronike. Ndërsa, në rastet kur transaksioni është në vlerë mbi njëqind euro (100€), por i cili pjesërisht paguhet me para dhe pjesa tjetër me kompensim, pagesa e paguar me para kërkohet të bëhet përmes llogarisë bankare dhe/ose formave të tjera të pagesës në mënyrë elektronike. Ndërkaq, te çdo transaksion i bërë në mes të personit që zhvillon aktivitet ekonomik dhe personit fizik joafarist, vlera do të vendoset me një vendim te veçantë të ministrit.
Tutje, janë shtuar gjithashtu normat ligjore që rregullojnë Operatorët Ekonomikë të autorizuar për furnizim, instalim, dhe mirëmbajtje të Pajisjeve Elektronike Fiskale dhe Softuerëve të Faturimit në kuadër të një sistemi tatimor, saktësisht kriteret e certifikimit, anulimit të autorizimit, intervenimit dhe mirëmbajtjes dhe rregullat e procedurat e tjera të përzgjedhjes.
Gjithashtu, përkundër faktit që tashmë noterët janë subjekte raportuese tek autoritetet përkatëse, më këtë ligj të gjithë noterët dhe institucionet financiare në Republikën e Kosovës janë detyruar për dorëzimin e informatave tatimore – shembull, të gjitha kontratat e shitblerjeve nga personat juridik, personat fizikë afarist dhe personat fizikë jo-afarist.
Është bërë ndryshimi i disa pikave sa i përket vlerësimit të ATK-së për tatim dhe saktësinë e deklaratave tatimore të cilët nuk paraqiten në mënyrë të saktë detyrimet tatimore. Është shtuar e drejta e ATK-së në rastet kur ATK-ja vlerëson se transaksioni është fiktiv për qëllime tatimore, se nuk do të njihet si shpenzim nga të ardhurat dhe/ose kreditim për TVSh-në. Gjithashtu është shtuar se gjatë rikontrollit, sipas vendimit të Ankesave, Bordit apo Gjykatës, rikontrolli nuk mund të bëhet nga zyrtari tatimor dhe mbikëqyrësi i drejtpërdrejtë të cilët kanë marrë pjesë në vlerësimin e parë. Në rastet kur ATK-ja, bazuar në informatat nga analiza e riskut, bën inspektime dhe vëzhgime te tatimpaguesi dhe konstaton se tatimpaguesi ka nëndeklaruar qarkullimin ditor, diferenca e qarkullimit ditor do të përllogaritet për ditët e punës të asaj periudhe që punon biznesi dhe do të konsiderohet qarkullim mujor i padeklaruar mbi bazën e së cilës do të aplikohet gjoba e përcaktuar në këtë ligj.
Është shtuar kufizimi kohor për vlerësimet, ku të gjitha tatimet vlerësohen brenda gjashtë (6) viteve nga data kur deklarata tatimore me të cilën lidhet vlerësimi ka qenë obligues, apo datën kur është paraqitur deklarata – cilado qoftë më e vona. Si dhe, gjithashtu, rastet kur bëhet anulimi i dokumenteve tatimore kur konstatohen shkeljet e legjislacionit tatimor – ku janë shtuar tri rrethana te reja.
Te rregullimi i kreditimeve dhe rimbursimeve janë specifikuar afatet ligjore kur duhet të bëhet dorëzimi i kërkesës dhe afatit të rimbursimit. Ndërsa, është shtuar gjithashtu një obligim shtesë ku në rastet kur tatimpaguesi ka balancë kreditore për më shumë se tre muaj radhazi dhe ka borxh tatimor për më shumë se pesë mijë euro (5,000€), ATK-ja njofton tatimpaguesin se do të iniciojë një vlerësim të kredtimit të TVSh-së dhe nëse kreditimi është përcaktuar të jetë i vlefshëm, një shumë e kreditimit deri në shumën e detyrimit tatimor do të aplikohet në detyrimin tatimor dhe mbetja do të rimbursohet.
Ndërsa, te mbledhja e detyrueshme, ATK-ja ka rezervuar të drejtën që pas vitit të dhjetë (10) nga vendosja e barrës, sipas paragrafit 2 të këtij neni, të bëjë rivlerësimin e pasurisë me barrë tatimore dhe pasuria e cila vlerësohet që tërësisht apo pjesërisht mbulon detyrimin e pashlyer dhe e cila është konfiskuar në bazë të procedurave të mbledhjes së detyrueshme, kalon në pronë shtetërore.
Përfundimisht, besoj që është tejet e rëndësishme që tatimpaguesit duhet të jenë të përgjegjshëm në respektimin e rregullimeve dhe afateve të caktuara nga ndryshimet ligjore me anë të këtij ligi. Përgjegjësia dhe kuptimi i pasojave të mundshme përcaktojnë suksesin e zbatimit të këtyre ndryshimeve dhe shmangien e sanksioneve. Prandaj, për të garantuar zbatimin me sukses të detyrimeve tatimore, tatimpaguesit duhet të jenë të informuar, të përgjegjshëm dhe të përdorin shërbimet elektronike në përputhje me ndryshimet ligjore të vlefshme.