Nga: Orhan Pamuk
Përktheu: Agron Shala
E takova për herë të parë Dayanita Singhun në Indi, në vitin 2011. Shtëpia e saj ishte një orë me makinë prej vendit që merrja me qira për të shkruar, në Goa, për çdo janar dhe shkurt. Teksa rrinim në studion e saj gjysmë të ndriçuar, duke i parë fotografitë bardhezi të asaj që ajo e quajti “punë arkivore”, mund të dëgjonim gumëzhimin e një takimi të vogël që Singhu kishte organizuar: darkë festive që rrodhi në tarracë dhe që përfshinte shkrimtarët Kiran Desai dhe Amitav Ghosh. Më herët biseda e preku temën e një krokodil që ishte hasur duke bredhur në moçalin afër shtëpisë. Jashtë nata ishte e errët dhe e kaltër detare. Brenda, teksa i studioja ato fotografi në errësirë, disa kujtime shumë të vjetra dhe shumë të njohura filluan të shfaqen në mendjen time. Por, jo, fjala “kujtime” nuk mjafton. Ajo që po merrte jetë përbrenda meje ishte emocion i nxitur nga ato kujtime – dhe, dukej sikur ato fotografi ishin bërë pikërisht për ta kaptuar këtë.
Ajo që më ka tërhequr më shumë në punën e Singhut janë fotografitë e mbledhura në librat e saj “Dhoma e dosjeve” dhe “Muzeu i shansit”. Aty i gjejmë imazhet bardhezi të arkivave të mëdha shtetërore të Indisë, të depove dhe të zyrave të gjendjes civile. Teksa i shfletojmë këta libra, mbushemi me idenë e dërrmimit poetik dhe ndjenjën e një vështrimi të thellë: dikur njerëzit ishin të zellshëm dhe të munduar; paraqisnin kërkesa të panumërta; kanë dërguar peticione dhe kanë ngritur padi; shkruanin për këtë dhe i klasifikonin aktivitetet e njëri-tjetrit; dhe, me nxitjen dhe me urdhrin e shtetit, mbajtën shënime të pandërprera për të gjitha këto.
Më në fund, i gjithë ky aktivitet i vrullshëm mori fund dhe ajo që mbeti pas ishin këto dokumente, këto dosje, këto çanta dhe rafte e kabinete metalike që i mbajnë dhe i ruajnë që të gjithat. Imazhet bardhezi të Singhut të atyre pirgjeve me kopertinat e plumbit të hirtë, prej metali, letra të vjetra dhe të zbehura – të cilat duken se të gjithat ishin të mbuluara me pluhur, edhe kur nuk ishin – më bëjnë të vetëdijshëm për atë që unë do ta quaja “tekstura e kujtesës”.
Nëse ruajmë objekte të vjetra, gurë dhe enë, ose porosisim piktura plot me ngjyra për t’i varur diku me besimin se janë të përhershme, nëse mbledhim me kujdes çdo copëz letre në të cilën kemi shkruar ndonjëherë diçka (unë jam një nga ata njerëz) ose besojmë në mënyrë naive në kapacitetin e pafund të fotografisë dhe të magazinimit digjital, ruajtja e së kaluarës është, në të vërtetë, një përpjekje e pamundur. Kujtesa nuk na lejon kurrë të mbajmë shumë gjëra.
Por, ndoshta nuk janë detajet brenda kujtimeve që na tërheqin, aq sa aura e tyre – e të qenit në një farë mënyre në shishe, brenda objekteve që popullojnë të tashmen tonë. Në mënyrë të pashmangshme, aura do të shkaktojë te ne një lloj melankolie, ashtu sikur kur i shikojmë rrënojat e lashta greke e romake dhe monumentet e braktisura. Arsyeja se pse ne i konsiderojmë kaq “të bukur” këto skedarë të pistë, të pluhurosur dhe pa ngjyrë, është se falë kamerës së shkathët të Singhut ato e zbulojnë melankolinë e akumuluar përbrenda nesh.
Kur kjo gjendje kapet në të njëjtin kuadër bashkë me fytyrat dhe hijet e disa nëpunësve që punonin në këto depo, bodrume dhe arkiva të vjetra, fillojmë të ndiejmë se ndjenja e melankolisë që na ngjallin këto arkiva është, në fakt, për së afërmi e ndërlidhur me një mënyrë të caktuar jetese. Përveç atij emocioni të veçantë që kam kërkuar ta identifikoj, fotografitë e Singhut përcjellin gjithashtu një ndjenjë përulësie përballë jetës, të një kthimi prapa, të rezistencës dinjitoze edhe kur kalimi i kohës gjithçka e bën të pakuptimtë.
Merreni imazhin e nëpunëses së rrethuar me skedarë dhe dosje nga “Dhoma e dosjeve”. Gruaja – e cila e kalon jetën mes grumbujve të dokumenteve të zverdhura, tufave të dosjeve të lidhura me fije dhe rafteve të mbushura me letra – mban veshur një buzëqeshje optimiste që ta jep ndjesinë se ka diçka sa logjike aq edhe të nevojshme në përpjekjet e saj kafkiane.
Por, krahas kësaj ndjeshmërie poetike dhe alegorike, shoh edhe një element realist në fotografitë e Singhut. Ata, njëjtë si unë, që mahniten nga imazhet e saj, do të zbulojnë se mund ta nuhasin aromën e veçantë të atyre grumbujve të lartë të letrave të vjetra, të zverdhura, të grumbulluara në dhomat e arkivit, brenda dhe sipër dollapëve metalikë. Në esenë e tij mbi arkivat e vjetra, të prishura, si dhe për fotografinë e Singhut, shkrimtari Aveek Sen na kujton se burimi kryesor i asaj ere të veçantë që përshkon arkivat shtetërore të Indisë është pasta e orizit që përdoret për prodhimin e letrës.
Krijesat e padukshme të njohura si merimangat e pluhurit të shtëpisë, pëlqejnë ta gëlltisin këtë pastë orizi, duke lënë vrima pas vetes dhe përfundimisht duke i mbushur dhomat e arkivave me re pluhuri të bërë prej grimcave të vogla të letrës. Flladi freskues i ventilatorit në tavan (ajo emblema thelbësore e zyrës qeveritare që ne ndonjëherë mund ta dallojmë diku afër majës së fotove të Singhut të dhomave të arkivave) apo edhe forca e kollës së një personi (sepse është e pamundur të mos kollitemi në një arkiv ) janë të mjaftueshme për ta shpërbërë atë që ka mbetur nga këto letra të vjetra, të kthyera prej kohësh në pluhur nga dëmtimet e këtyre merimangave si dhe nga koha.
Arkivat indiane – vende të afta për ta kthyer edhe njeriun më të shëndetshëm në astmatik – e marrin gjithashtu aromën e tyre karakteristike nga përmbytjet që pasojnë musonët. Dosjet e zhytura në ujë, kur lihen në fatit e vet, do të fillojnë të përhapin një erë të veçantë kërpudhash dhe lagështie. Nëse skedarët nxirren një nga një (një detyrë pothuajse e pamundur) dhe vendosen të thahen në diell, së shpejti do të materializohet një erë që mund ta përshkruhet si llum lumi dhe si zhul peshku.
Më tërheqin këto detaje për shkak të aromave të ngjashme që ndjeja si fëmijë. Pashë të njëjtat kabinete, kopertina gjigante dhe male dosjesh në zyrat e qeverisë turke që i vizitova në vitet 1960 me nënën dhe me vëllain tim, sa herë që na duhej të mblidhnim regjistrat e vaksinave ose aktet e pronësisë ose të regjistronim një lindje. Edhe kur isha fëmijë mund të ndjeja se yshtja e atij entiteti të madh dhe monstruoz që e quanim “shtet”, ushtronte ndikim shumë më të thellë në këto vende sesa në shkollë, në ceremoni ushtarake ose gjatë festimeve të Ditës së Republikës.
Ajo që në radhë të parë e bëri shtetin shtet nuk ishin ushtarët dhe policët e vet, por këto dosje, regjistra, dokumente dhe letra. Ndonjëherë jeta jonë nuk arrinte të përputhej, siç na thanë, me të gjitha letrat që formoheshin në ato ndërtesa të vjetruara, sa herë që kishte një gabim ose një boshllëk në regjistrat e m’i të vaksinave ose, siç do të ndodhte më vonë, në dosjen time në zyrën e rekrutimit. Kjo do ta shtynte policinë ose ushtrinë të vinte dhe të më ndëshkonte. Me fjalë të tjera, burimi i vërtetë i pushtetit të shtetit nuk ishin ushtarët dhe policët, por këto të dhëna zyrtare që ishin grumbulluar gjatë qindra vjetëve.
Toni i rreptë e autoritar që morën me vete shumica e nëpunësve në këto zyra qeveritare – si dhe fakti që asgjë nuk shkoi mirë (gjithmonë dukej se ishte një gabim ose se diçka mungonte) – të gjithat e rritën perceptimin tonë se shteti ishte i fuqishëm dhe se ne ishim të dobët. Edhe pse këto të dhëna, këto masa dokumentesh ishin të destinuara të shndërroheshin në pluhur përbrenda 60 apo 70 vjetëve, prapëseprapë ishin më të forta se ne. Ndoshta kjo është arsyeja se pse fotografitë e Singhut më duken si kujtime.
Aura e përmbajtur në atë që Singh e quan punë arkivore, depërton edhe në fotot tjera të saj. Këtë e shohim më qartë në “Muzeun Bavan”, një seri broshurash të vogla të rregulluara në një kuti. Ashtu si unë, Singhut i pëlqejnë gjërat që janë të kornizuara, objektet që shihen përmes xhamit. Kur i shfletoj 26 imazhet e muzeve, vitrinave, kabineteve dhe objekteve me kornizë të mbledhura në njërën prej broshurave, “Muzeu i Vitrinës”, duket qartë se ka diçka muzeale në botën e Singhutt. Ajo dritë e butë që vjen nga regjistrat dhe nga dhomat e arkivave, si dhe një stil dhe mënyrë e veçantë e inkuadrimit, janë gjithashtu koherente me “Muzeun e zonjave të vogla”, me një seri portretesh të realizuara nga Singhu në shtëpitë e familjeve indiane.
Është thuajse një mënyrë për të përthithur plotësisht turmat e pafundme të Indisë, bllokimet e trafikut dhe trazirat e saj të pafundme, diellin e saj të fuqishëm dhe historinë e saj të veçantë; është thuajse të tërhiqesh në vendet atmosfera e të cilave është krejt e kundërt, në hapësira të mbrojtura nga xhami i mbuluar me brymë, nga tyli dhe perdet, nga dritaret e mbyllura ose gjysmë të hapura, në natë, nga mjegulla dhe hijet. Në këto hapësira – si në dhomat e vjetra të arkivave që mishërojnë historinë dhe politikën e një kombi dhe strukturën e kujtesës së tij – mund të mos jemi në gjendje të shohim kakofoninë aktuale të botës jashtë, kaosin dhe grindjet e saj. Por, ajo që ne gjejmë, të larë në një dritë të çuditshme, janë njerëz dhe objektet që janë shkëputur nga ajo botë ndërkohë që na kujtojnë po atë.
Objektet e kapura në këto imazhe duket se nxjerrin një lloj të heshtjes. Por, në fund të fundit, ajo që na kujton gjithë Indinë, si dhe të gjithë të kaluarën dhe aureolën dhe atmosferën e dhomave të arkivave, është ajo dritë e veçantë që kap me shkathtësi kamera e Singhut. Është nënshkrimi i pagabueshëm i kësaj fotografeje të madhe. /Telegrafi/
