Rrufeja (fulguratio) është një shkarkim atmosferik i energjisë elektrike i shoqëruar me bubullima, e cila zakonisht ndodh gjatë stuhive dhe ndonjëherë gjatë shpërthimeve vullkanike apo stuhive të pluhurit
Prof.ass. Isuf Bajrami
Spec.i mjek.urgjente
Qendra e mjekësisë urgjente, Prishtinë
Në shkarkime atmosferike elektrike, një rrufe në qiell mund të udhëtojnë me shpejtësi prej 60.000 m/s (130.000 mph) dhe mund të arrijnë temperaturë që i afrohet 30.000 °C (54.000 °F).
Në vit, ndodhin rreth 16 milion rrufe.
Një goditje rrufeje (fulguratio) ndodh si rezultat i shkarkimit të papritur dhe të fortë të energjisë elektrike midis reve dhe tokës.
Në thelb, është një ndikim i rrymës direkte të energjisë së madhe.
Rrufeja mund të jetë e drejtpërdrejtë ose e tërthortë.
Vdekshmëria nga goditja e rrufesë arrin prej 10 deri 30%, ndërsa 50 deri 70% e të mbijetuarëve kanë çrregullime serioze, më së shpeshti të sistemit nervor.
Shkaku i menjëhershëm i vdekjes është më së shpeshti arresti kardiak, i cili shkaktohet nga depolarizimi i menjëhershëm i miokardit të paprekur. Nëse kjo nuk ndodh, viktima mund të zhvillojë hipertension, takikardi, ndryshime jo specifike të EKG-së dhe nekrozë të miokardit.
Shenjat e goditjes së rrufesë
Të hershme
• çrregullime të ndryshme të ritmit të zemrës
• arrest kardiak
• arrest i frymëmarrjes
• humbja e vetëdijes
• konvulsione
• pamundësia për të kujtuar ngjarjet që i paraprinë goditjes së rrufesë
• koma
• djegiet e formave të ndryshme, tipike (shih foton në vazhdim, është e mundur edhe karbonizimi i trupit.
• lëndimet e gjoksit dhe të barkut, frakturat e kockave, dëmtimet e syrit dhe veshit (këputja e membranës timpanike në 50% të rasteve nga të dyja anët).
Shenjat e vona
• humbja e kujtesës,
• shqetësimi i gjumit,
• ankthi.
Pamje makroskopike e lëndimeve tipike nga goditja e rrufesë
Ndihma urgjente paraspitalore
Veprimet jetëshpëtuese duhet të bën sipas një renditje:
1. Telefononi Shërbimin Mjekësor Urgjent 194 menjëherë për ndihmë mjekësore urgjente.
2. Një viktimë e goditjes nga rrufeja mund të ndihmohet menjëherë dhe të preket pa rrezik.
3. Shpëtimtari duhet të vlerësojë, duke marrë parasysh sigurinë personale, nëse është e mundur të evakuohet viktima në vend më të sigurt.
4. Filloni me ndihmën e parë nëse i lënduari është pa ndjenja, ka ndërprerë frymëmarrjen ose nuk merr frymë fare, nuk ka puls të palpueshëm ose ka bebëza të zgjeruara.
5. Vendoseni të lënduarin në shpinë dhe filloni menjëherë reanimimin kardiopulmonar.
6. Kur ka më shumë viktima, prioritet u jepet gjithmonë atyre që duhet të ringjallen.
7. Vendoseni viktimën pa ndjenja në pozicionin anësor.
8. Kujdesuni për lëndimet e tjera (thyerje, plagë dhe djegie).
9. Çdo viktimë e një goditje rrufeje duhet të dërgohet në një spital me monitorim të vazhdueshëm të funksioneve jetësore.
Njerëzit që mbeten gjallë menjëherë pas një goditje rrufeje mund të ndihmohen në mënyrat e mëposhtme:
1. Reanimacion kardiopulmonar;
2. Kujdesi për lëndimet termike dhe mekanike;
3. Terapia simptomatike, e cila përfshin kontrollin e funksioneve vitale si zemra dhe frymëmarrja; Në rast rrufeje, ne mund t’i afrohemi menjëherë personit dhe të fillojmë t’i japim ndihmën e parë, ndërsa në rast goditjeje elektrike duhet të sigurohemi që burimi i energjisë të jetë i sigurt se është ndërprerë.
Kur përcaktojmë se është e mundur t’i afrohemi të lënduarit, është e rëndësishme të qëndrojmë të qetë, të kontrollojmë funksionet vitale të viktimës dhe të fillojmë të zbatojmë intervenime të menjëhershme të ndihmës së parë nëse është e nevojshme.
Së pari dhe më kryesorja është të sigurohet siguria e reanimatorëve ose shpëtimtarëve. Veprimi i radhës është ruajtja e funksionit kardiorespirator, duke u kujdesur që të mos dëmtohet shtylla cervikale.
Është shumë e rëndësishme të kontrolloni nëse ka lëndime sekondare dhe t’i riparoni ato.
Monitorimi kardiorespirator është i detyrueshëm.
Një aksident me rrufe mund të ndodhë edhe në disa vende me grumbullim masiv, p.sh. një ngjarje sportive në natyrë, etj. Dhe, atëherë më shumë njerëz mund të lëndohen.
Është e rëndësishme të dini veprimet e triazhit urgjent në kushte tereni ose paraspitalore.
Pacientët që nuk kanë puls dhe frymëmarrje nuk mund të konsiderohen të vdekur, por duhet bërë përpjekje për t’i reanimuar, sepse ky është shansi i tyre për t’u rikthyer në jetë.
Komplikimet me të cilat mund të përballet më pas pacienti që i ka mbijetuar një goditje rrufeje janë: formimi i katarakteve, vështirësitë neurologjike dhe psikologjike, këputja e daulles së veshit, frakturat e kockave etj.
Rregulli bazë është “të mos shtohet numri i viktimave”.
Shpëtimtari duhet të vlerësojë, duke marrë parasysh sigurinë e tij, nëse është e mundur të evakuohet i lënduari në vend më të sigurt.
Vlerësoni gjendjen e vetëdijes, pulsin, frymëmarrjen dhe nëse është e nevojshme filloni menjëherë masat e reanimacionit (mendoni për një lëndim të mundshëm të shtyllës kurrizore).
Reanimimi duhet të jetë i vazhdueshëm dhe afatgjatë, sepse paraliza e muskujve të frymëmarrjes mund të zgjasë për një kohë të gjatë.
Kur ka më shumë viktima, prioritet u jepet gjithmonë atyre që duhet të ringjallen.
Vendoseni viktimën pa vetëdije në pozicionin anësor
Kujdesuni për lëndimet e tjera (fraktura, plagë dhe djegie).
Medikamentet përfshijnë analgjetiket, qetësuesit, oksigjenin dhe kujdes me zëvendësimin e lëngjeve për shkak të edemës së trurit që shpesh e shoqëron.
Masat e parandalimit nga goditja e rrufesë
1. Para se të shkojmë në male ose në hapësira të hapura në natyrë, duhet të informohemi për kushtet e motit për të shmangur stuhitë.
2. Moti me stuhi në male është më i zakonshëm në muajt e verës, pasdite dhe mbrëmje,
3. Stuhia është e lidhur me retë e stuhisë (cumulunimbus),
4. Nëse një stuhi kërcënon, kërkoni një strehë të fortë,
5. Nëse jeni në ndërtesë me tulla, shmangni qëndrimin pranë dritareve, dyerve të hapura, vatrave të zjarrit, shtyllave metalike dhe objekteve metalike, si rubinetet, prizat dhe çelësat elektrikë.
6. Rregulli 30+30 është i dobishëm: kur shihni vetëtima dhe mund të numëroni deri në 30 sekonda ndërsa dëgjoni bubullima, duhet të kërkoni strehë. Ne nuk duhet të largoheni nga streha për të paktën 30 minuta pas shikimit të fundit të rrufesë dhe bubullimës.
7. Shpellat dhe luginat e mëdha janë mbrojtje e mirë, por jo mbikalimet e vogla apo gropa të cekëta shkëmbinjsh të lagësht,
8. Çdo përcjellës i rrymës që është mbi supe rrit rrezikun e goditjes direkte,
9. Mos përdorni celularë ose pajisje radio, por paketojini mirë në një çantë shpine për t’i mbrojtur nga dëmtimet.
10. Litarët e lagur mund të përcjellin rrufe,
11. Mos qëndroni në grup të madh, por shpërndahuni në mënyrë që në rast të një rrufeje, të goditen më pak njerëz.
12. Shmangni pikat e ekspozuara, veçanërisht pemët e izoluara dhe skajet e pyllit,
13. Shmangni mbajtjen e objekteve metalike (sëpata, kabllo, shkallë, pykë),
14. Shmangni zonën pranë linjave të energjisë elektrike, shtyllave të teleferikut dhe linjave të energjisë,
15. Rrufeja mund të jetë 15 km përpara stuhisë, udhëton horizontalisht dhe mund të godasë nga qiell i pastër,
16. Në fund të stuhisë, rrufeja është po aq e rrezikshme sa në fillim,
17. Largohuni nga shkëmbinjtë, kreshtat dhe majat,
18. Një tendë nuk është mbrojtje; nëse jeni në të qëndroni larg shtyllave metalike të tendës dhe rrobave të lagura nëse është e mundur; thembra dhe kostumet e gomës nuk janë mbrojtje nga rrufeja,
19. Kërkoni strehim në pyll pranë pemëve dhe shkurreve më të vogla,
20. Në një zonë të hapur, zgjidhni vendet dhe luginat më të ulëta nëse nuk kanë ujë,
21. Nëse jeni jashtë, përkuluni dhe përkuluni përpara me duart rreth gjunjëve; nëse është e mundur, vendosni nën ju material izolues si litar, xhaketë, etj.; mos u shtri në tokë,
22. Nëse ndjeni kërcitje dhe flokët ngrihen (flokët ngrihen në majë) ose shihni një aureolë blu rreth objekteve, është një aktivitet elektrik rreth jush dhe duhet të largoheni sa më shpejt nga ajo zonë; nëse nuk mundeni, përkuluni në këmbë dhe ulni kokën dhe mos e prekni tokën me duar, mbuloni veshët me duar për të parandaluar dëmtimet e daulles së veshit.
Mos harroni për keqkuptimet e zakonshme!
Miti: Është e rrezikshme të prekësh një person që është goditur nga rrufeja.
E vërteta: Jo e rrezikshme!
Miti: Rrufeja godet gjithmonë objektin më të lartë.
E vërteta: Nuk ka rregulla!
/Telegrafi/