Besim Mulaj
Që nga rikthimi i tij në Shtëpinë e Bardhë në janar 2025, Donald Trump po rishkruan rregullat e rendit botëror, duke e shndërruar Amerikën nga një aleat tradicional, në një fuqi që dikton kushtet e saj përmes presionit ekonomik, politik dhe ushtarak. Doktrina e tij mbështetet në një tërheqje të përshpejtuar nga angazhimet shumëpalëshe, një rritje të ndjeshme të presionit ndaj aleatëve tradicionalë dhe një qasje proteksioniste ndaj ekonomisë globale. Kjo strategji nuk përfaqëson thjesht një rikthim të politikave të tij të mëparshme, por një zhvillim më i ashpër i tyre, sidomos në çështje strategjike si Grenlanda dhe kontrolli i Kanalit të Panamasë.
Këto veprime, përtej përplasjeve diplomatike, përbëjnë një sinjal të qartë për ndryshime të thella në balancat gjeopolitike globale. Që në ditët e para të mandatit të tij, Trumpi ka treguar qartë synimet e tij, duke shpallur tërheqjen e 20 për qind të trupave amerikane të stacionuara në Evropë, me arsyetimin se vendet evropiane duhet të kujdesen vetë për mbrojtjen e tyre. Ky vendim shkaktoi shqetësim të madh në disa kryeqytete evropiane, veçanërisht në Gjermani dhe Poloni, të cilat e kanë parë gjithmonë praninë ushtarake amerikane si një barrierë kundër kërcënimeve ruse. Në të njëjtën kohë, ai ka forcuar retorikën e tij kundër NATO-s, duke e quajtur atë një organizatë të vjetruar dhe duke bërë që disa liderë evropianë të rihapin debatin mbi autonominë strategjike të Bashkimit Evropian në fushën e mbrojtjes.
Emmanuel Macron, i cili kishte folur për këtë ide që në vitin 2019, ka theksuar se Evropa nuk mund të mbështetet më tek Shtetet e Bashkuara për sigurinë e saj. Megjithatë, dilema mbetet: a ka Evropa kapacitetin për t’u shkëputur nga NATO dhe për të marrë vetë frenat e mbrojtjes së saj, apo duhet të negociojë një balancë të re me një Amerikë gjithnjë e më nacionaliste? Ndryshimi i paradigmës amerikane nuk kufizohet vetëm në aspektin ushtarak. Në planin ekonomik, Trumpi ka rivendosur tarifa të ashpra doganore kundër Kinës dhe Bashkimit Evropian, duke shkaktuar luhatje të mëdha në tregjet financiare. Këto masa kanë shkaktuar humbje të mëdha për kompani si “Nvidia”, e cila ka humbur miliarda dollarë për shkak të pasigurisë rreth eksporteve të saj të teknologjisë në Kinë. Ky proteksionizëm është pjesë e një strategjie për ta bërë Amerikën ekonomikisht të pavarur, por në të njëjtën kohë krijon destabilitet në ekonominë globale.
Siç thekson Zbigniew Brzeziñski në librin e tij Grand Échequier, një superfuqi nuk mund të ruajë statusin e saj vetëm përmes dominimit ekonomik; ajo duhet të mbajë gjithashtu një ekuilibër strategjik dhe diplomatik për të mos u izoluar; ajo duhet të ruajë gjithashtu një ekuilibër diplomatik dhe ushtarak për të shmangur izolimin. Donald Trump, megjithatë, po e shpërfill këtë parim, duke krijuar tensione me aleatët tradicionalë dhe duke i dhënë Kinës dhe Rusisë më shumë hapësirë për të forcuar pozicionin e tyre në rendin global. Një nga temat më të nxehta të këtij fillimviti është çështja e Grenlandës. Që në vitin 2019, Trump kishte shprehur interes për blerjen e këtij territori strategjik nën juridiksionin e Danimarkës, duke shkaktuar reagime të ashpra në Kopenhagë dhe Nuuk.
Sot, ai e ka rikthyer këtë ide në tavolinë, por në një mënyrë edhe më agresive, duke theksuar rëndësinë e kontrollit amerikan në Arktik për të frenuar ndikimin e Kinës dhe Rusisë në rajon. Kryeministrja daneze Mette Frederiksen ka përsëritur se Grenlanda nuk është në shitje dhe ka kërkuar mbështetje nga Bashkimi Evropian dhe NATO për të mbrojtur sovranitetin e territorit. Kjo përballje diplomatike mund të ketë pasoja përtej Arktikut, pasi vendos në pikëpyetje legjitimitetin e pretendimeve territoriale në një kohë kur rendi botëror është më i brishtë se kurrë. Në të njëjtën kohë, Trumpi ka ndezur një tjetër vatër tensioni duke pretenduar se Shtetet e Bashkuara duhet të rifitojnë kontrollin mbi Kanalin e Panamasë, duke pretenduar se qeveria panameze është nën ndikimin e Kinës dhe se kjo përbën një kërcënim për sigurinë amerikane. Presidenti panamez José Raúl Mulino ka refuzuar prerazi këtë kërkesë, duke deklaruar se kanali është pronë sovrane e Panamasë dhe se çdo ndërhyrje amerikane do të shihej si një akt armiqësor. Retorika e Trumpit në këtë drejtim rikthen kujtimet e ndërhyrjeve të mëparshme amerikane në Amerikën Latine gjatë Luftës së Ftohtë, kur doktrina “Monroe” përdorej si justifikim për aksione të ndryshme ushtarake dhe politike.
Kjo qasje vetëm sa e forcon skepticizmin e vendeve të Amerikës Latine ndaj Shteteve të Bashkuara dhe, paradoksalisht, i jep më shumë hapësirë Kinës dhe Rusisë për të zgjeruar ndikimin e tyre në rajon. Ndërkohë, çështja e Ukrainës mbetet një pikë përçarjeje mes Uashingtonit dhe Evropës. Trumpi ka propozuar një plan paqeje që do ta detyronte Kievin të heqë dorë nga synimi për t’u anëtarësuar në NATO dhe të pranojë një ngrirje të konfliktit me Rusinë në këmbim të heqjes graduale të sanksioneve kundër Moskës. Kjo iniciativë ka shkaktuar shqetësime të mëdha në Bruksel, ku liderët evropianë e shohin këtë si një tradhti ndaj Ukrainës. Josep Borrell ka paralajmëruar se Evropa duhet të përgatitet për të kompensuar mungesën e mbështetjes amerikane, duke rritur ndihmën ushtarake për Kievin, një sfidë e vështirë duke pasur parasysh krizën ekonomike dhe energjetike në kontinent.
Një tjetër aspekt i rëndësishëm është politika e Trumpit në Lindjen e Mesme. Mbështetja e pakushtëzuar e Trumpit për Izraelin, e reflektuar me ftesën për takim me Benjamin Netanyahun në Uashington dhe vendimin për të ndaluar ndihmat humanitare për Gazën, ka përshkallëzuar tensionet me Iranin dhe ka rritur ndjeshëm rrezikun e një konflikti të zgjeruar në Lindjen e Mesme.
Siç thekson Henry Kissinger në librin e tij Diplomacy, stabiliteti global nuk ruhet përmes veprimeve të njëanshme, por përmes një menaxhimi të kujdesshëm të ekuilibrave të fuqisë. Megjithatë, Trumpi po ndjek hapur një qasje konfrontuese, e cila jo vetëm që tensionon më tej situatën në Lindjen e Mesme, por edhe rrit rrezikun e shpërthimit të një konflikti më të gjerë në rajon. Me këtë qasje të re, Donald Trump nuk po ndjek thjesht një politikë ndryshe të jashtme, por po riformaton arkitekturën gjeopolitike globale, duke krijuar një rend të ri ku dominimi amerikan mbështetet më shumë në forcën ekonomike dhe politike sesa në angazhimet tradicionale shumëpalëshe.
Kjo lëvizje po detyron aleatët e ShBA-së të rivlerësojnë strategjitë e tyre të sigurisë dhe diplomacisë, ndërsa rivalët gjeopolitikë si Kina dhe Rusia po shfrytëzojnë vakumin e krijuar për të zgjeruar ndikimin e tyre. Në këtë botë të fragmentuar, Evropa nuk mund të mbetet një spektatore pasive – ajo duhet të përcaktojë nëse do të veprojë si një fuqi e pavarur apo do të ndjekë ritmin e një Amerike gjithnjë e më të paparashikueshme. Gjeopolitika e re e Donald Trumpit nuk po ndryshon vetëm marrëdhëniet e Amerikës me aleatët e saj tradicionalë, por po ripërcakton ekuilibrat globalë, duke krijuar pasiguri dhe rivalitete të reja që do të formësojnë shekullin XXI.