Nga: Halil Matoshi
I.
Kjo âsht nga ato perlat e marueme p’ej fjale e meními, që na bâjnë me e dashtë ende poezinë, këtë art të magjishëm, befasues…
Derisa mosha si fenomen (rrjedha e kohës) bâhet njisi matse për harresën dhe e dokshme dhe fakt artistik borhesian, ne vazhdojmë simas t’menuemit tradicional, me u tutë pleqniet, se nuk e dijshim ma përpara se mosha e bardhë âsht e bukur!?
Mosha e pleqnisë për Jorge Luis Borgesin âsht koha që e bân atë ndamjen fatlume të njerëzores nga kafsha brenda nesh dhe kjo vjen si shkëputje lucide nga demoniakja dhe shumësia e zgurmshme e gjânavet dhe hymje në epokën kur shfaqet mendja e bukur, inteligjenca.
Dija e filtrueme që buron nga përvoja dhe shpirtnorja.
II.
Marguerite Yoursenar, duke përimtu për mjeshtrinë erudite të shkrimit borhesian masi e quen si fatthânës, bân fjalë për verbninë si fatum në legjendat e të gjithë popujve përmes ni imazhi të quejtun arketipal: poet i verbët, që nga Homeri e këtej.
Ajo që e shquen arketipin e poetit të verbët âsht mugëtina.
“Të jesh i verbët, nuk do me thânë aspak me e përjetue ngjyrën e përhimtë tragjike. Besohet se të verbuemt shohin të murrmen, por s’âsht kështu, unë fle dhe zgjohem mes ni mjegullnaje të verdhemtë që mbulon çdo gjâ që më rrethon… Ah! Sikur të mujsha me e pâ vetëm ni natë të bukur të errët!”
Yoursenar tue folë për poezinë e Borgesit thotë se fati ynë âsht në ne; kaq shumë âsht ai në ne, sa ai na bân, e ai na zhbân.
III.
Në poezinë “Lëvdatë për hijen”, Jorge Luis Borges difton për anët e errëta e të paqarta të raporteve të njeriut në botë, për me e zhveshun atë nga fuqitë demoniake që shterojnë dhe nxjerrin thelbin e zhveshun të humanitas – anës shpirtnore. Ky thelb âsht ekspozu ndaj shndritjes dhe vagullisë (kur njeriu nisë me u verbue!?) dhe ende dallon dritëhijen.
Ndaluni, e ndjeni vargjet çudibâmse, që njeriun e zhvendosin nga bredhjet në paânsi në topikën e rrudhun, n’dy mahallë…
“Buenos Aires-i,
që dikur shpërhapej nëpër rrethina
drejt fushnajës se pambarimtë,
sot është kthyer sërish në Rekoleta, në Retiro”*
Qyteti zvogëlohet, sepse i moshuem s’arrinë më larg se dy lagje!?
Dhe kjo madhësi vjen e zvogëlohet kur njeriu hyn në zonën e pjerrët të jetës!
(Borges ka nisë me u verbu me 55-vjetët e tij);
Kurse ftyrat e miqve dhe germat nisin e zhduken, për me metë trajtat e tyne jo vizive por shpirtnore, të kullueta!
Në këtë gjendje rritet aftësia për aromat nxitëse, ndërsa prekja dhe dëgjimi mprehën… kurse germat shlyhen!?
Tashmë rrugët bashkohen, polet zhdukën dhe poetin e sjellin në qendrën e tij të fshehtë!
Sepse bota i fshihet para syve!?
Poeti rrëfen për rëndomësinë e vdektarëve që e quejnë veten njeri.
IV.
Kjo poezi âsht ní shfaqje magjike dhe shpërfaq anën briliante (por edhe misterioze) të mendjes njerëzore, e cila tue përcjellë traditën shekullore të shkrimit bukur (dramatik, tundues, shkundullues…) përcjell ní ndjenjë nostalgjie për taktilitetin (aftësia për me ndjè me të prekun), si fuqi estetike e ní ecje të gjatë dhe ni pamje të gjânë.
Kjo âsht estetika borgesiane e ngjyrave në mugëtinë, ngjyrave të zânit dhe sensit të prekjës.
Kjo âsht magical show!
***
LËVDATË PËR HIJEN
Nga: Jorge Luis Borges
Përktheu (në shqipen standarde): Erion e Bajram Karabolli, në gjuhë standarde.
Pleqëria (ky është emri që i japin të tjerët)
mund të jetë koha jonë fatlume.
Kafsha ka vdekur ose pothuaj ka vdekur.
Vetëm njeriu dhe shpirti i tij ngelet.
Jetoj mes trajtash të shndritshme dhe të vagullta
që ende s’janë errësira.
Buenos Aires-i,
që dikur shpërhapej nëpër rrethina
drejt fushnajës se pambarimtë,
sot është kthyer sërish në Rekoleta, në Retiro*,
në rrugët e mjegullta të Onses
dhe në të thjeshtat shtëpi të vjetra
që ende i quajmë Jug.
Në jetën time gjithmonë kanë qenë të shumta gjërat;
Demokriti i Abderës nxori sytë për të menduar;
koha ka qenë Demokriti im.
Ky mugë është i ngadaltë dhe pa dhimbje;
rrëshqet në një pjerrësi të butë
dhe i ngjan përjetësisë.
Miqtë e mi nuk kanë fytyra,
gratë janë ato që qenë para shumë viteve,
të tjera mund të jenë tani kryqëzimet,
nuk ka më shkronja në faqet e librave.
E gjithë kjo duhej të më frikësonte,
Por është një embëlsi, një rikthim.
Prej gjeneratave të teksteve që ekzistojnë mbi tokë
do të kem lexuar vetëm disa,
Ata që në kujtesën time vazhdoj t’i lexoj ende,
t’i lexoj dhe t’i shndërroj.
Prej Jugut, Lindjes, Perëndimit, Veriut,
bashkohem rrugët që më kanë sjellë
në qendrën time të fshehtë.
Këto rrugë qenë jehonat dhe hapat,
gratë, burrat, agonitë, rimëkëmbjet,
ditët dhe netët,
gjysmëndrrat dhe ëndrrat,
çdo çast i shkurtër i të djeshmes
dhe i gjithë të dheshmeve të botës,
shpata e patundur e danezit dhe hëna e persit,
aktet e të vdekurve,
dashuria e falur, fjalët,
Emersoni dhe dëbora dhe plot gjëra.
Tani mundt’i harroj. Po i afrohem qendrës,
Algjebrës dhe thelbit tim,
pasqyrës sime.
Së shpejti do ta di kush jam.