Shqiptari më i rëndësishëm që ka jetuar në Londër është, pa dyshim, Faik bej Konica. Ai ka jetuar në këtë shtëpi, të cilën e kam fotografuar para disa viteve dhe e cila gjendet në Islington. Shtëpia tjetër është në Chingford. Dy shtëpitë kanë hyrë në histori edhe për shkak se aty vinte për vizitë miku i Konicës, poeti i njohur francez Guillaume Apollinaire ku edhe i shkroi dy poezitë (“La Chanson du Mal-Aime” dhe “L’Emigrant de Landor Road”) që konsiderohen ndër më të mirat që janë shkruar ndonjëherë.
Shqiptarët, sa herë qe e dëgjojnë emrin Londër me siguri u shkon mendja menjëherë te Faik bej Konica dhe Isa bej Boletini. Konica mund të na paraqitet si një intelektual arrogant, por elegant, me ndonjë libër apo gazetë në dorë. Isa beu mund të na kujtohet për hyrjen e tij të famshme me kobure në Parlament edhe pse një ngjarje e tillë nuk ka fakte të ketë ndodhur. Megjithatë, Konica mbetet jo vetëm shqiptari i parë në Londër, por edhe i fundit për nga madhështia.
Nuk dihet shumë për jetën e Konicës në Londër pasi që ai nuk ka shkruar edhe aq për ndodhitë e tija në këtë metropol të rëndësishëm të botës. Tregimet më interesante për Faik bej Konicën kanë mbetur nga shkrimet e Apollinairet, gjeniut francez të letrave të kësaj bote. Poeti i popullarizuar francez ka shkruar në disa raste për Konicën që nga takimi i tyre i parë në Londër.
Konica, me njohurinë e përgjithshme dhe sjelljet e tija, pa dyshim e fascinonte Apollinairen, i cili në kohën e tij ishte ylli më i madh i poezisë jo vetëm në Paris, por deri atje ku lexohej. Apollinaire, i tillë mbeti deri sot. Konica dhe Apollinaire duket se kishin disa karakteristika të përbashkëta dhe kjo ishte arsyeja që të dy ishin bërë miq. Arsyeja më e fuqishme që i bashkonte ishte dashuria dhe njohuria që kishin për letërsinë, kulturën dhe gjuhët. Apollinaire e kishte vizituar Konicën dy herë (1903 dhe 1904) kur ky i fundit ishte shpërngulur nga Brukseli në Londër.
Në shkrimet e poetit francez për Londrën dhe Konicën ka hyrë, çuditërisht, edhe një angleze e quajtur Annie Playden e cila po ashtu ishte edhe muza e poetit. Duket se Apollinaire ka qenë i dashuruar pa masë në këtë vajzë të re, ashtu siç dashurohen poetët. Annie, ka qenë një vajzë angleze e rëndomtë dhe me arsimim të zakonshëm (mesatar). E gjora kurrë nuk e kishte ditur se kishte qenë e dashuruar nga një gjeni. Madje, asaj Apollinaire, njeriu që nxiti zhvillimin e kubizmit që përkrahu Pikason dhe idetë e reja evropiane, shpesh i dukej i çmendur.
Pra, Apollinaire kishte dy arsye për të vizituar Londrën. Nuk është lehtë të dallohet cila nga arsyet ka qenë më e fuqishme. Ekzistojnë dëshmi për të besuar se arsyeja e parë ishte miku i tij Konica, dhe e dyta, ishte dashuria që kishte në zemër për Annie Playdenin. (Apo anasjelltas). Nga shënimet e botuara dhe të pabotuara të Apollinaireit, merret vesh fuqia që njeriu (burri apo mashkulli) mund të ketë për shoqërinë dhe për dashurinë ndaj femrave. Çdo mbrëmje Annie Playden vinte për t’u takuar me të ‘dashurin’ e saj francez në shtëpinë e një shqiptari që gjendej në Islington të Londrës. Në mbrëmje, vonë, Apollinaire e përcillte të dashurën për në shtëpi të saj që gjendej në Landor Road në Clapham. E përcillte, shpesh duke ecur këmbë, dhe duke i folur (filozofuar, natyrisht) gjatë tërë rrugës.
Në fakt duket që asaj nuk i pëlqente aq shumë Apollinaire. Ajo refuzonte të flinte me te para se të martoheshin. Në ditët e sotme kjo është një pakuptimësi ekstreme, por brenda këtyre rregullave ka jetuar shoqëria angleze dhe ajo evropiane në fillim të shekullit të kaluar. Kështu, Apollinaire kthehej vonë për të fjetur. Dhe, zgjohej vonë, sikur edhe miku i tij Faik beu. Pjesën tjetër të natës Apollinaire dhe Konica e kalonin duke i diskutuar temat e tyre të pafundta. Kur zgjoheshin, hanin diçka (çkado) që e quanin mëngjes. Pastaj, Konica merrte një karrige, ulej para mikut të tij për t’i bërë muhabet shqiptarçe.
Konica nxirrte instrumentet me frymë (oboa, klarineti, briri anglez e ndoshta edhe kavalli apo fyelli) dhe fillonte të ekzekutonte për mysafirin. Kur i kryente ekzekutimet me instrumente me frymë, nxirrte përpara një instrument me hark apo me shumë tela, të cilit Apollinaire nuk ia dinte emrin. Plaste kënga në një “koncert” që nikoqiri vetë e organizonte dhe ekzekutonte çdo ditë vetëm për një shikues. Kur kryhej “koncerti” nikoqiri fillonte të përgatiste drekën. Edhe dreka ishte “alla shqiptarçe”. Deri sa dreka zihej dhe bëhej gati, binte muzgu. Nuk mbetej kohë për të vizituar ndonjë muze. Pastaj fillonte rutina. Vinte Annie, fillonte muhabeti, dhe përsëri Apollinaire e përcillte muzën duke i ligjëruar, si zakonisht.
Nganjëherë u dilte kohë për të dalë në “pub”. Aty shpesh takonin njerëz të rangut të tyre. Në një moment, para një grupi intelektualësh anglez, Apollinaire e kishte prezantuar Konicën si një kryeredaktor të një gazete shumë të fuqishme të cilën e lexonte edhe sulltani. “Sulltanin nuk e merr gjumi pa e lexuar Albania-n” u kishte thënë Apollinaire anglezëve në këtë rast. Anekdotat e këtilla janë të shumta. Natyrisht që Apollinaire këto ‘tregime – anekdota’ i merrte nga nikoqiri i tij dhe i trajtonte si të vërteta.
Në një vizitë tjetër që i kishte bërë Apollinaire Konicës merret vesh për një detaj interesant. Kësaj radhe Konica jetonte në Chingford, një lagje në verilindje të Londrës. Këtu ai kishte një kopsht dhe kujdesej për disa pula që i mbante për vezë të freskëta. “Të gjitha pulat kishin mbetur pa pupla dhe dukeshin tmerrësisht si të rjepura”, shkruan Apollinaire. Por, këtu Konica përshkruhet si njeri i martuar, apo së paku si njeri që bashkëjetonte me një angleze.
Edhe në Chingford vinte Annie Palyden kur aty ishte Apollinaire. Natën e parë që kishte ardhur, gruaja e Konicës ia kishte bërë gati shtratin për të fjetur me poetin. “Jo, në asnjë mundësi nuk e bëjë këtë. Më duhet të kthehem në shtëpi para ores 9 se më pret nëna” kishte thënë anglezja. Dhe, për Annie Playden-in, Apollinaire shkroi “La Chanson du Mal-Aime” (Këngë për të dashuruarit e varfër). Kjo vepër mori aso përmasash të popullaritetit sa që u bë poema e dashurisë së shekullit. Rruga ku banonte Annie Playden, poashtu u popullarizua duke hyrë në histori për shkak të poezisë që shkroi Apollinaire me titull “L’Emigrant de Landor Road” (Emigranti i rrugës Landor). Në fakt që të dy poezitë konsiderohen ndër më të mirat që ekzistojnë dhe që të dyjat janë shkruar në shtëpinë e Konicës.
Por, e tërë kjo përshkruhet me një befasi të pabesueshme. Annie, të cilën Apollinaire në një rast e kishte përshkruar si “ një femër me prapanicë dhe gjinj të bukur”, shumë vonë e kishte kuptuar rëndësinë e personalitetit të Apollinaire-it. Ajo e njihte Apollinairen me emrin e tij të vërtetë që ishte Wilhelm de Kostrowitzky ose Kostro. Annie e mbante në mend Kostron si një njeri të shkolluar që iu kishte ngjitur pas dhe nuk e linte rehat në asnjë moment që nga koha kur ishin takuar diku në Gjermani në një shtëpi aristokrate ku ajo punonte si edukatore e fëmijëve kurse Apollinaire si mësues. E kishte ndjekur gjatë tërë kohës sa që ishte “çliruar” vetëm pasi kishte emigruar në SHBA. Për shkak të idealeve të larta të një intelektuali sipëror, Apollinaire hyri vullnetar në Luftën e Parë Botërore dhe doli nga lufta për të vdekur ditën kur u nënshkrua paqa në vitin 1918.
Annie Playden, për shkak të lidhjeve të shkëputura, këtë fakt e mori vesh vonë. Më 1951 gazetarët dhe akademikët e letërsisë i ranë në gjurmë Annie Playden-it, dhe pasuan intervistat. Në atë kohë ajo kishte hyrë në moshë të shtyrë dhe jetonte e vetmuar në një shtëpi në Long Island. Aty, ajo foli për kujtimet që kishte ruajtur për Apollinaire-in dhe Konicën, për dy njerëz që asaj ende i dukeshin të çuditshëm. Kur gazetarët e kishin pyetur nëse e kishte të qartë përmasën e famës së këtyre dy njerëzve, ajo i kishte rrudhur krahët. Nuk dinte gjë e gjora pasi që Apollinaire-in e njihte me tjetër emër.
Annie, megjithatë e sqaroi një dilemë që kishin patur hulumtuesit për Konicën i cili në botën e letërsisë anglo-saksone ishte i panjohur deri në atë kohë, siç vazhdon të jetë pjesërisht edhe sot. Në shënimet e Apollinaire-it personaliteti i Konicës është madhështor dhe njëkësisht oportunist i cili kishte shumë pseudonime dhe i përdorte sipas situatës. Mburrej se kishte prejardhje aristokrate dhe të përbashkët me Ali Pashë Tepelenën, Luanin e Janinës. Më së shumti e përdorte titullin bej, çfarë në fakt ishte. Por, paraqitej edhe si anëtarë i një familje të vjetër katolike që në fakt nuk ishte. Lexuesit shpesh, gabimisht, kanë menduar se një njeri i tillë duhet të ketë qenë personazh i sajuar i Apollinaire-it. Annie Playden këtyre studiuesve ua vërtetoi një fakt dhe ua hoqi dilemën: ai njeri ka ekzistuar dhe ka qenë Faik bej Konica. /Telegrafi/