Ethem Ruka
Njeriu gjatë gjithë historisë së tij shumëshekullore është përpjekur të thyejë kufijtë e së pamundurës për të rritur jetëgjatësinë dhe mirëqenien e tij. Ëndrra për të mundur vdekjen dhe për të përmirësuar kualitetin e jetës së njeriut vjen që nga foshnjëria e njerëzimit dhe vazhdon edhe sot. Miti për pavdekshmërinë e njeriut ndoshta është miti më i vjetër i krijuar nga njerëzimi.
Ai vazhdon të aktualizohet akoma edhe në ditët tona. Idetë e reja transhumaniste e kanë rimarrë këtë temë, duke synuar ta shndërrojnë mitin e përjetësisë në një realitet konkret. Studimet arkeologjike për ceremonitë mortore qysh në fazat prehistorike, ashtu sikundër edhe shumë fragmente të vjetra të shkruara, dëshmojnë se sa shumë dhimbje ka përjetuar njeriu kur ka humbur të afërmit e tij të dashur. Që kurse njeriu kuptoi se duhej bërë një varr për të vdekurin dhe të lutej për shpirtin e tij, filloi të imagjinonte se përtej këtij limiti mund të ekzistonte jeta e përtejme, por në një formë tjetër.
Megjithatë, edhe pse ka besuar se përtej jetës tokësore ekziston përjetësia, ai ka bërë gjithçka që ka mundur për ta sfiduar sa më shumë vdekjen si fundin e jetës tokësore. Ndërkohë, të gjitha përpjekjet e shumanshme për të mundur vdekjen si një dukuri biologjike, kanë dështuar njëra-pas tjetrës. Të gjitha epokat kanë krijuar mitin e tyre të pavdekshmërisë, që nga lashtësia e deri në kohët moderne. Një ndër dokumentet më të vjetër të shkruar të kulturës së lashtë i takon Mesopotamisë së viteve 1700 para erës sonë.
Ky dokument, që quhet Epika e Gilgameshit, ka në qendër një mbret gjysmë mitik të dinastisë Uruk, që u përpoq të gjente sekretin e pavdekshmërisë së njeriut. Ai mësoi se në fund të detit rritej një bimë, e cila po të konsumohej, siguronte përjetësinë. Kur ai arriti ta siguronte këtë bimë, nuk e pati fatin ta konsumonte sepse një gjarpër e vodhi atë. Që nga ai çast mbreti gjysmë mitik e kuptoi që njeriu nuk mund të ishte i pavdekshëm. Përpjekja për të shtrirë sa më shumë kufijtë e ekzistencës së vet e ka shoqëruar vazhdimisht historinë njerëzore.
Edhe shkollat e vjetra kineze synonin të siguronin pavdekësinë fizike të njeriut, duke mposhtur forcat e natyrës. Po kështu alkimia, një traditë filozofike dhe parashkencore, gjatë katër mijë vjetëve u përpoq të gjente eliksirin e rinisë, që do të mund t’i siguronte njeriut rininë e përjetshme. Një ndër lëndët që kërkonin të zbulonin alkimistët ishte “Kuintesenca” (Quinta Essentia), e cila sipas tyre do të shërbente si “rrënja e jetës”. Në këtë rrugëtim të gjatë, ku miti dhe shkenca ishin të shkrira mes tyre, u bënë zbulime interesante në shërbim të njerëzimit, por nuk u zbulua kurrë eliksiri i rinisë për zgjatjen e pakufishme të jetës.
Mitologjia e lashtë është e mbushur plotë e përplot me kryevepra, të cilat brumosën idenë e përmirësimit të jetës së njerëzimit, duke vënë në qendër heronj që guxojnë të vjedhin sekretet e Zotit dhe t´i vënë në shërbim të përmirë- simit të kualitetit të jetës së njeriut. Një ndër këto kryevepra, shkruar nga dramaturgu i madh grek Eskili, është miti i Prometeut të lidhur, ku tregohet se si Prometeu, ky sfidant i pashoq, i vodhi zjarrin Zeusit dhe e vuri në shërbim të përmirësimit të jetës së njeriut. Zemërata e Zeusit qe e pakufishme, ndaj edhe dënimi që i dha Prometeut qe i pashembullt.
Ai e dënoi Prometeun duke e lidhur pas një shkëmbi në malin e Skithisë së Kaukazit. Aty ai do të përvëlohej nga të nxehtit e verës së zjarrtë dhe do të thahej nga të ftohtit e dimrit të acartë. Jo vetëm kaq, por çdo mëngjes një shqiponjë me sqep të mprehte do të shqyente copa nga mëlçia e tij. E megjithatë, Prometeu nuk u dorëzua. Zjarri ishte drita që do të ndriçonte mendjen e njerëzimit, si dhe besimi për një shoqëri më të mirë e të lirë nga vargonjtë e Zeusit.
Heronj të tjerë nuk reshtën të sfidojnë zotat e vet. I tillë ishte edhe Dedalus, një shpikës, arkitekt dhe artist i talentuar, cili me gjeninë e tij mitike i shërbeu njeriut për një mirëqenie më të mirë. Edhe ai ashtu si Prometeu, duke mos iu bindur shumë këshillave të zotave, e pagoi ndëshkimin e tyre me humbjen e jetës së të birit, Ikaros, të cilit i shkrinë krahët me pendë prej dylli kur fluturoi pranë diellit të nxehtë. Këto mite janë emblema të humanizmit klasik, që simbolizonin vullnetin e njeriut për t’u ngritur dhe perfeksionuar edhe më shumë.
Gjatë mesjetës rruga eksperimentale për njohjen e natyrës në përgjithësi u konsiderua e gabuar dhe e veshur me fuqi diabolike. Vetëm me ardhjen e Rilindjes evropiane filloi përsëri periudha moderne e rizbulimit të literaturës, filozofisë dhe shkencave të antikitetit. Gjatë kësaj periudhe, qenia njerëzore si dhe vet bota natyrore filluan sërish të konsideroheshin si fusha studimi.
Tashmë kish ardhur koha që qenia njerëzore të përfitonte më shumë nga zhvillimi shkencor, moral, kulturor dhe shpirtëror. Humanizmi klasik, i lindur në Itali e pastaj i përhapur edhe në vendet e tjera, ishte në radhë të parë një lëvizje e mendimit të lirë, një reaksion i natyrshëm kundër dogmatizmit të gjatë mesjetar. Rilindja evropiane vendosi njeriun mbi të gjitha konsideratat fetare, duke synuar përsosjen e tij në planin moral, politik si dhe atë të artit. Gjatë kësaj periudhe fillojnë të shfaqen mendje të ndritura në fushën e artit, filozofisë dhe shkencave.
Vepra e filozofit dhe shkencëtarit britanik Francis Bakon (1561-1626), Novum organum, (metoda e re) botuar në vitin 1620, shërbeu si bazë për të treguar fuqinë e shkencës në përmirësimin e kushteve të jetës. Veprat e astronomit dhe fizikanit Isac Newton (1642-1726), e themeluesit të politikës moderne, anglezit, Thomas Hobbes (1588-1679), e themeluesit anglez të liberalizmit John Locke (1632-1704), e filozofit, gjermanit Immanuel Kant (1724-1804), e filozofit dhe matematicienit francez Marquis de Condorcet (1743-1794) etj., hodhën bazat e humanizmit racional, ku gjenden edhe rrënjët e filozofisë së transhumanizmit të sotëm.
Kështu, Marquis de Condorcet mendonte se jetëgjatësia e njeriut mund të rritej përmes sukseseve të shkencës mjekësore. Sipas tij, njeriu nuk mund të bëhet i pavdekshëm, por mund të rritë në mënyrë të vazhdueshme jetëgjatësinë e tij. Filozofi dhe teologu italian, Jan Pic de la Mirandole (1463-1494), duke folur për përmirësimin e njeriut shprehet se ” Njeriu duhet të gdhendë statujën e vet” sipas dëshirës së tij. Në shekujt 18-të dhe 19-të, ideja e vetëpërmirësimit të njeriut dhe njerëzimit përmes zbatimit të zbulimeve shkencore hodhi rrënjë edhe më të thella.
Edhe babai themelues i SHBA, Benjamin Franklin (1705-1790), gjithashtu ka shpalosur pikëpamje të tilla duke ëndërruar për ndërprerjen dhe rifillimin e jetës në kohën e dëshiruar. Viti 1859 përbën një datë historike për historinë e jetës dhe evolucionin e saj. Është viti kur Charles Darwin publikoi veprën e tij madhore “Origjina e llojeve”, ku shpalosi teorinë e evolucionit të llojeve, duke shkaktuar një reaksion të menjëhershëm në të gjitha qarqet shkencore, fetare, kulturore e politike. Vepra e tij ishte një vështrim tërësisht i ri për shumëllojshmërinë e botës së gjallë dhe mënyrës sesi ajo ka ndryshuar në kohë për të ardhur deri në ditët tona.
Me këtë teori, Darwini rrëzoi një sërë dogmash lidhur me origjinën e së gjallës nga jo e gjalla si dhe për ndryshueshmërinë e botës së gjallë kundër idesë së pandryshueshmërisë së saj. Tashmë njeriu nuk mund të shikohej si një pikë fundore evolucionit, por si një nga fazat ende të hershme të historisë së tij. Mjeku dhe filozofi materialist francez, Julien Offray de La Mettrie (1709-1751), që i takon rrymës mekaniciste, në veprën e tij “Njeriu makinë”, e shikon qenien njerëzore të ndërtuar nga lënda ashtu si dhe objektet e tjera të natyrës.
Në këtë mënyrë, qenia njerëzore do të duhej t´u bindej të njëjtave ligje si dhe gjithë sendeve të tjera natyrore, e për pasojë do të mund të përpunohej ashtu siç mund të përpunohen të gjitha objektet rreth nesh. Këto pikëpamje rritën besimin se teknologjia dhe arritjet e shkencës mund të përmirësojnë organizmin e njeriut. Një ndër insipiruesit kryesorë të transhumanizmit është edhe filozofi i shquar gjerman, Friedrich Nietzsche (1844-1890), i cili u bë i famshëm me doktrinën e tij të “der Übermensch” (mbinjeriu).
Sipas konceptit të Nietzches, mbinjeriu nuk nënkupton as njeriun e mbifuqishëm në planin fizik e intelektual dhe as njeriun superior. “Njeriu, shkruan ai, është diçka që duhet të tejkalohet. Kjo do të thotë që njeriu është një urë dhe jo një stacion fundor”. Ky filozof nuk pretendon transformimin teknologjik të njeriut, por një përmirësim personal të tij.