Gjithnjë e më shumë, në shumë vende të botës numri i popullsisë ka filluar të bjerë, por asnjë rajon nuk ndikohet më shumë nga ky ndryshim sesa Evropa Lindore. Parashikimet më të fundit të popullsisë nga Kombet e Bashkuara tregojnë qartë këtë prirje: nëntë nga dhjetë vendet në botë që zvogëlohen më shpejt në numër janë në Evropën Lindore. Kjo renditje kryesohet nga Bullgaria dhe Letonia, që priten të humbasin gati një të katërtën e popullsisë së tyre deri në vitin 2050. Të tjerët nuk janë shumë larg. Nëse këto parashikime qëndrojnë të vërteta, pothuajse çdo vend në rajon do të shohë që popullsia e tij të zvogëlohet gjatë dekadave të ardhshme.
Shumë njerëz në rajon janë të alarmuar nga këto tendenca. Ata shqetësohen për faktin se si një popullsi më e vogël – dhe gjithnjë e më e vjetër – do të ndikojë në ekonominë e vendit të tyre dhe të ardhmen e sistemeve të saj sociale dhe infrastrukturën jetësore në zonat e shpërndara. Ata kanë frikë se një vend më i vogël mund të jetë më pak i fuqishëm ose me më pak ndikim. Disa janë të shqetësuar për mbijetesën e vendit të tyre.
UNFPA, Fondi i Kombeve të Bashkuara për Popullsisë, shqetësohet shumë seriozisht për ndryshimin demografik që po ndodh në Evropën Lindore. Ne kemi përvojë prej dekadash dhe këshillojmë qeveritë se si të menaxhojnë tranzicionet demografike, në mënyrë që vendet të shfaqen më të forta dhe më të përparuara. Provat që kemi mbledhur nga ky rajon dhe më gjerë na lejojnë të nxjerrim pesë mësime kryesore se çfarë të bëjmë për pakësimin dhe plakjen e popullsisë – dhe kthimin e ndryshimit demografik, që shpesh perceptohet si një krizë, në mundësi.
Shkalla e ulët e lindjeve është vetëm një pjesë e ekuacionit. Vëmendje e madhe i është kushtuar asaj se si të rriten nivelet e lindjeve, të cilat janë të ulta në Evropën Lindore dhe pjesën tjetër të kontinentit (shkalla e fertilitetit total të Evropës është 1.6 fëmijë për grua). Por adresimi i emigracionit është po aq i rëndësishëm – dhe në disa vende të Evropës Lindore, ndoshta edhe më shumë. Nëse njerëzit vazhdojnë të shkojnë jashtë vendit, sepse nuk mund të gjejnë mundësi në shtëpi, çdo rritje e mundshme e niveleve të lindjeve thjesht do të çojë në më shumë emigrim, sesa në rritje të popullsisë.
Rritja e niveleve të lindjeve nuk do të funksionojë pa patur më shumë barazi midis burrave dhe grave. Në vendet shumë të zhvilluara, ku gratë janë të arsimuara mirë dhe duan të punojnë në punë me pagë, çdo përpjekje për të rritur fertilitetin ka të ngjarë të dështojë, nëse burrat nuk ndajnë përgjegjësinë e kujdesit për fëmijët dhe detyrat shtëpiake dhe nëse punëdhënësit vazhdojnë diskriminimin ndaj grave me fëmijë. Të dhënat tregojnë se vendet me norma të forta tradicionale gjinore – kryesisht në Evropën Lindore dhe Jugore – janë gjithashtu ato me nivelet më të ulëta të lindjeve.
Vetëm motivimet financiare nuk do t’i bëjnë njerëzit të kenë më shumë fëmijë. Duket si një rregullim i lehtë.
Sidoqoftë, studimet tregojnë se dhënia e parave njerëzve për të pasur më shumë fëmijë thjesht sjell që prindërit të kenë fëmijë më herët të stimuluar nga paratë, por nuk do të rrisin ndjeshëm numrin e fëmijëve që gratë kanë gjatë jetës së tyre. Ndihma financiare për familjet në nevojë mund të jetë një mjet i rëndësishëm, por duhet të jetë pjesë e një pakete më të gjerë politikash.
Njerëzit duan dy fëmijë mesatarisht, por kanë nevojë për mjedisin e duhur për ta bërë atë të ndodhë.
Problemi nuk është se njerëzit nuk duan më shumë fëmijë. Problemi është se ata shpesh nuk janë në gjendje të kenë më shumë. Njerëzit kanë nevojë për mbështetje dhe besim në të ardhmen e tyre për të realizuar madhësinë e familjes që dëshirojnë. Kjo kërkon mundësi më të mira pune, rregullime fleksibël për punë, mbështetje bujare të familjes dhe leje prindërore për të dy prindërit, kujdes të fëmijëve me cilësi të përballueshme që nga vitet e para dhe ndarje më të barabarta midis burrave dhe grave.
Ndërtimi i “kapitalit njerëzor” i ndihmon shoqëritë të përgatiten për ato që do të vijnë. Në të gjithë Evropën, njerëzit jetojnë jetë më të gjatë dhe më të shëndetshme. Shkencëtarët bien dakort që plakja e popullsisë është një realitet afatgjatë. Shoqëritë duhet të përshtaten dhe nuk ka mënyrë më të mirë se sa të investohet në shëndetin dhe arsimimin e njerëzve, duke filluar që në moshën më të hershme dhe duke vazhduar gjatë gjithë rrjedhës së jetës. Kjo ka kuptim ekonomik, pasi një fuqi punëtore e shëndetshme dhe e arsimuar është më produktive dhe inovative. Por gjithashtu siguron që njerëzit të qëndrojnë aktivë dhe në shëndet të mirë në moshë më të vjetër, në mënyrë që ata të mund të vazhdojnë të kontribuojnë me aftësitë dhe përvojën e tyre të vlefshme.
Ndërsa liderët botërorë përgatiten të mblidhen në Nairobi në nëntor për të festuar përparimin e bërë që nga Konferenca Ndërkombëtare për Popullsinë dhe Zhvillimin (ICPD) në Kajro 25 vjet më parë, ne duhet të pranojmë sfidat me të cilat po përballen vendet me popullsitë në tkurrje dhe plakje dhe të jemi gati për t’i ndihmuar ata në gjetjen e përgjigjeve që janë largpamëse, t’i bëjnë familjet më të forta dhe të respektojnë të drejtat e secilit individ.
Një konferencë rajonale e mbajtur këtë javë në Sarajevë, Bosnje dhe Hercegovinë, me pjesëmarrjen e qeverive, ekspertëve dhe shoqërisë civile, po eksploron zgjidhje konkrete që vendet e rajonit mund të aplikojnë për të shfrytëzuar sa më shumë ndryshimet demografike që po përjetojnë.
Në ndryshim ka gjithmonë mundësi. Vështirësitë e Evropës Lindore në aftësimin e njerëzve që të kenë numrin e fëmijëve që dëshirojnë është një mundësi për të hequr pengesat e shumta, që hasin të rinjtë për të krijuar një familje dhe, më gjerësisht, në përmbushjen e potencialit të tyre. Dhe plakja e popullsisë është një mundësi për të rimenduar në mënyrë thelbësore mënyrën e vlerësimit të të moshuarve në shoqëri.
Në botën e sotme, nuk ka aq shumë rëndësi numri i popullsisë për një të ardhme të qëndrueshme dhe të prosperuar. Ajo që ka rëndësi, në fund të fundit, është shëndeti, aftësitë dhe talentet e njerëzve të një shoqërie.
(Autorja është Drejtore e Zyrës Rajonale për Evropën Lindore dhe Azinë Qendrore të UNFPA, Fondi i Kombeve të Bashkuara për Popullsinë)