Është rritur vlera e kontratave të lidhura me procedurë jotransparente me negocim pa shpallje. Vlera totale e këtyre kontratave në vitin 2021 është 46 milionë euro, që është 16 milionë euro më shumë se në vitin 2020. Rreth 80 për qind e vlerës së kontratave të lidhura pa shpallje i takon SHA Elektranave, Ministrisë së Brendshme dhe Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës.
Këto janë pjesë e gjetjeve kryesore në Raportin e publikuar sot nga Qendra për Komunikim Civil (QKQ) nga monitorimi i rregullt i prokurimeve publike të kryera në periudhën korrik-dhjetor 2021. Raporti përfshin gjithashtu gjetjet nga një anketë e kompanive në lidhje me përvojën e tyre në pjesëmarrjen në procedurat e prokurimit publik, një analizë të procedurave pranë Komisionit Shtetëror për Ankesat e Prokurimeve Publike për vitin 2021 dhe një anketë të autoriteteve kontraktore mbi kapacitetet e tyre të personelit për prokurimin publik.
Në konkluzionet e GQK-së thuhet se institucionet nuk respektojnë obligimin ligjor për publikimin publik të njoftimeve për kontratat e realizuara, ndërsa thuhet se njoftimet janë dorëzuar vetëm për një të tretën e kontratave të lidhura.
“Institucionet nuk heqin dorë nga ankandi elektronik, me gjithë paralajmërimet se ai nxit marrëveshjet e fshehta ndërmjet kompanive dhe korrupsionin. Pothuajse në çdo të dytin tender, komisionet e prokurimit publik kanë refuzuar ofertat e kompanive si të papranueshme, gjë që ngre dyshimin nëse kjo sjellje ka për qëllim uljen e konkurrencës dhe dekurajimin e ofertuesve për të marrë pjesë në tenderë. Kontrollet administrative të tenderëve nga Byroja e Prokurimit Publik, edhe në vitin e tretë që nga prezantimi i saj, nuk arrijnë të vendosen si mekanizëm për zbulimin e veprimeve dhe abuzimeve të kundërligjshme. Byroja as në vitin 2021 nuk ka bërë kallëzim për kundërvajtje organit kompetent, e në anën tjetër ka dërguar njoftim në Prokurorinë Publike të RSM për konstatime të caktuara”, thuhet në raport.
QKQ shton se në vitin 2021 janë paraqitur 1008 ankesa nga kompanitë, që është 2.5 për qind më shumë se një vit më parë. Shumica e ankesave janë respektuar, 42.6 për qind e tyre. Megjithatë, numri i ankesave të pranuara është 10,7 pikë përqindje më pak krahasuar me një vit më parë.
Sipas gjetjeve kryesore të sondazhit të kompanive të kryer në shkurt të këtij viti, ku morën pjesë 284 kompani nga të gjitha qytetet kryesore të vendit, për 50 për qind të kompanive, “çmimi më i ulët” si kriter përzgjedhjeje është problemi më i zakonshëm. përballen në prokurimet publike. Gjithashtu, sipas të gjeturave, 62 për qind e kompanive pranojnë se ka marrëveshje të fshehtë në tenderë, 51 për qind e kompanive besojnë se ka korrupsion në prokurimet publike dhe shumica prej tyre besojnë se lidhjet janë forma më e zakonshme e korrupsionit.
“Vetëm gjashtë për qind e kompanive kanë deklaruar se ankohen gjithmonë ose shpesh në Komisionin Shtetëror për Ankesa të Prokurimit Publik në rastet kur nuk janë të kënaqur me mënyrën se si kanë vepruar autoritetet kontraktore në tenderët në të cilët kanë marrë pjesë. Vazhdojnë pakënaqësitë e kompanive për komunikimin me autoritetet kontraktore që zbatojnë tenderët. Vetëm 31 për qind e kompanive e kanë vlerësuar këtë komunikim si në kohë dhe cilësor”, tregon anketa, sipas të cilit kompanitë vlerësojnë procesin e prokurimit publik në vend me notën mesatare 2.8 (në shkallën nga 1 deri në 5) që është e njëjtë me vitin e kaluar.
Gjetjet kryesore nga hulumtimi i kryer në ministri dhe komuna për kapacitetet e tyre të personelit për prokurimin publik, nga ana tjetër, tregojnë se prokurimet publike në ministri realizohen nga një deri në 24 punonjës, ndërsa në komuna nga një deri në shtatë punonjës, pa llogaritur qytetin e Shkupit, ku numri i tyre është 12. Në të njëjtën kohë, personat për prokurim publik nëpër ministri kryejnë më pak procedura, por vlera e tyre është shumë më e lartë se tenderët komunalë. Disa nga institucionet përdorin edhe asistencën e ekspertëve të jashtëm, pa u kujdesur për të parandaluar konfliktin e mundshëm të interesave.
Sipas të gjeturave kryesore nga baza e të dhënave për prokurime publike komunale në vitin 2021, Qyteti i Shkupit dhe 80 komuna kanë shpenzuar 11 miliardë denarë, gjegjësisht 183 milionë euro për prokurim publik vitin e kaluar. CGK thekson se rezulton se në vitin 2021 janë shpenzuar 51 milionë euro më shumë se në vitin 2020.