Le të bëhet dritë…!

Catalin Florescu

Le të flasim hapur! Çfarë ju vete në mend kur them “Bukuresht”? Me siguri jo shumë gjëra, ndoshta e ngatërroni me Budapestin. Pra edhe njëherë: Bukuresht, Rumani. Disave u kujtohen ndoshta pamjet e vitit 1989, kur u rrëzua diktatori komunist Çaushesku. Turbull shfaqen pamje të sheshit të madh para godinës së Komitetit Qendror të Partisë Komuniste, ku qindra vetë qenë mbledhur për të brohoritur për Çausheskun.

Që nga dritarja e kësaj ndërtese ai donte ta qetësonte popullin që ishte bërë i paqetë. Por nuk qe në gjendje. Revolucioni i parë që u transmetua live në televizor nisi rrjedhën e tij. Mund ta quaje “një parodi”, po të mos e kishin humbur në të jetën jo vetëm Çaushesku dhe gruaja e tij po aq e urryer, Elena, por edhe kaq shumë njerëz të pafajshëm. Deri sot ka mbetur e paqartë se çfarë ndodhi me të vërtetë dhe kush i lëvizi fijet në prapaskenë. Nëse kjo dramë me maska është ora zero e demokracisë rumune, ajo është edhe fillimi dhe nëna e të gjitha teorive të komplotit, të cilat e përcaktojnë deri sot jetën politike.

Të tjerë ndoshta kanë para sysh Shtëpinë monstruoze të Popullit, të cilin diktatori e ndërtoi në një kodër, në vend të një lagjeje me emrin “Uranus”. Sot majat e gishtave të shokëve të mi tregojnë në një hapësirë bosh, kur duan të tregojnë vendin ku kanë jetuar në fëmijëri. Është djerrina përreth ndërtesës gjigande – më tepër pallat pa shije dhe masiv, sesa shtëpi, më shumë ëndërr e keqe, se pallat. Njëzet mijë ushtarë dhe punëtorë me punë të detyruar kanë punuar këtu, shtatëdhjetëmijë njerëz i transferuan në godina me parafabrikate. Kanë mbetur cungje rrugësh me ish-vilat dhe oborrat e tyre, kurse dhimbjet fantazëm duhet t’i durojë i gjithë qyteti.

Në qëndrimin tim këtë vit në Bukuresht, nga dritarja ime mund të shikoja në një oborr të brendshëm, të braktisur. Në njërën anë, një grua pastronte rregullisht dhe plot përkushtim dritaret e saj. Gati e fiksuar dukej ajo ndaj pastërtisë dhe transparencës si xhami, në një kohë kur suvaja e fasadës përreth kornizës së dritares ishte cifluar kudo. Në anën tjetër të oborrit ndodhej pjesa e pasme e arkivit të shtetit, ku mund të shihen akte, të cilat i ka depozituar shërbimi i fshehtë komunist për qytetarët.

Përpara se ta mësoja, se pjesë e cilit institucion ishte ajo dhomë, mendoja se e gjitha ishte plantacion kërpi, sepse ditën dhe natën, gjatë dy muajve, drita rrinte pa ndërprerje e ndezur. Sikur dikush donte me plotëkuptimin e fjalës të ndriçonte të kaluarën. Për të më zënë gjumi, më duhej që ta mbuloja dritaren me perdet më të errëta. Kështu ma merrte gjumin Securitate, indirekt dhe shumë kohë pas shpërbërjes.

Por, e vërteta është se vendimmarrësit politikë nuk e marrin shumë seriozisht zbulimin e krimeve komuniste dhe ndëshkimin e dorasve, në një vend, ku pas njëzetëepesë vjetësh demokraci janë dënuar vetëm dy zagarë të sistemit. Dy burra të vjetër, të cilët me siguri do të vdesin shpejt. Shpejt do të vdesin edhe viktimat e fundit, që janë ende gjallë; burra të vjetër dhe gra, shumicën e të cilëve i kanë futur pa shkak në kampe pune dhe në burgjet komuniste.

Në mbrëmjen e parë në Bukuresht unë shkova në kafenenë time të preferuar, van Gogh, në periferi të lagjes Lipscani, të rrënuar nën komunistët dhe të kthyer vitet e fundit në një vend pa shije, por të preferuar për të dalë. Kakofonia e zhurmës, birrës dhe fjalëve i ka zënë vendin qetësisë, e cila pati zënë vend në lagje, pasi planifikuesit e qytetit të diktatorit patën vendosur që ta braktisnin atë dhe që të ngrinin një lagje fashistoide nëpunësish shtetërorë përreth Shtëpisë së Popullit.

Unë ende nuk kisha zënë vend mirë, kur u shfaq një burrë i vjetër, i dobët, i druajtur, i cili kalonte nga një tavolinë në tjetrën duke dashur që t’i shiste katër-pesë librat që kishte me vete. Ata më kujtonin fëmijërinë, sepse edhe prindërit e mi kishin të njëjtat botime. Askush nuk ia hidhte sytë atij. Këtu drita rrinte ndezur për të ndriçuar pijet dhe fasadat e sheshta të mysafirëve. Kohët e reja dëshironin t’i shihnin të varrosura dhe të harruara kohët e vjetra.

Burri i vjetër më tregoi, se prej njëzet mijë librave të bibliotekës së tij, ai i kishte shitur të gjithë me përjashtim të dymijë librave, për të ndihmuar financiarisht birin e tij të sëmurë. Pa e pyetur ai tregoi se në vitet ’50, kur ishte në moshën tetëmbëdhjetëvjeçare e kishin dënuar në vend të të atit me njëzet vjet në një kamp pune. I ati kishte varur veten në pyll, kur pati mësuar se donin ta arrestonin. Si ky burrë jetojnë sot në Bukuresht disa mijëra burra dhe gra të moshuara. Ti kalon pranë tyre dhe nuk e kupton se pasi të prek pranë teje kalon historia. Një frymë shoqërie civile gjithsesi ekziston në Rumani, fondacione dhe shoqata i janë kushtuar rivlerësimit të së kaluarës, viktimat lejohet të flasin në shkolla dhe ekziston një seri e tërë studimesh historike dhe antologjish me tregime të dëshmitarëve. Le të shpresojmë që të gjitha të mos mbeten germa të vdekura.

Deri gati në fund të qëndrimit tim në Bukuresht më dukej se pema e tharë, e zhveshur, me pamje si të djegur në oborrin tim të pasmë, më jepte të drejtë. Ajo dilte nga një mur i zhveshur me tulla. Mbi të nuk ndalonin kurrë zogj. Derisa pak para se të kthehesha, filloi të nxirrte sythe të brishtë në majën e degëve. Majtas gruaja vazhdonte të pastronte me përkushtim dritaret, djathtas rrinte ndezur drita e përjetshme.